قاری دین محمدحنیف وزیر اقتصاد افغانستان روز ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۱ گفت که دولت او “مانند دولت سابق کمک و همکاری دنیا را نمی‌خواهد. سیستم گذشته بیست سال مورد حمایت جامعه جهانی بود اما بازهم سقوط کرد.” منصفانه است بگوییم که حنیف هیچ تجربه ای در اداره کشوری پیچیده ندارد، چون بیشتر عمر کاری خود رادر انجام کارِ سیاسی و دیپلماتیک برای طالبان (هم در افغانستان و هم درقطر) گذرانده است. اما حنیف در زمان اولین دولت طالبان از ۱۹۹۶تا۲۰۰۱، وزیر برنامه‌ریزی بود و درآن مقام، با امور اقتصادی سروکارداشت.
حنیف به درستی خاطر نشان می‌کند که دولت‌های حامدکرزی(۲۰۰۱-۲۰۱۴) و اشرف غنی(۲۰۱۴-۲۰۲۱)، با وجود دریافت میلیاردها دلار کمک اقتصادی، از تامین نیازهای اساسی مردم افغانستان شکست خوردند. و در پایان حاکمیت آن‌ها- و۲۰ سال اشغال امریکا- از هر سه افغان یک نفر با گرسنگی رو در رو است، ۷۲ درصد جمعیت زیر خط فقرقرار دارند و ۶۵ درصد از جمعیت به برق دسترسی ندارند. هیچ مقداری از لفاظی سرمایه‌های غربی نمی‌تواند این حقیقت آشکار را بپوشاند که حمایت “جامعه بین المللی” به توسعه واقعی اقتصادی و اجتماعی درکشورمنجرنشد.
شمال فقیر
حنیف، که تنها عضو کابیته جدید افغانستان از اقلیت قومی تاجیک کشوراست، اهل بدخشان، استان شمال شرقی افغانستان است. استان‌های شمال شرقی افغانستان مناطقی با اکثریت تاجیک هستند و بدخشان پایگاهی بود که ائتلاف شمال در سال ۲۰۰۱با پوشش هوایی امریکا برای آغازحمله به طالبان ازآن‌جا حرکت کرد. در اوایل سال ۲۰۲۱، طالبان این بخش‌ها را در هم کوبید. یک مقام سابق دولت کرزی که اکنون درمرکز بدخشان در فیض آباد زندگی می‌کند گفت” ما چرا باید از دولت کابل که کاری برای ما انجام نداده است دفاع کنیم ؟
بین سال‌های ۲۰۰۹ و۲۰۱۱، هشتاد درصد از منابع کمک‌های امریکا که به افغانستان می‌آمد به مناطق جنوب و غرب افغانستان، که پایگاه طبیعی طالبان بوده اند می‌رفت. سنای امریکا درگزارشی اعلام کرد که حتی این پول، “به جای صرف در پروژه های توسعه درازمدت، به سمت برنامه های کوتاه مدت برای تحکیم وضعیت رفت.” درسال ۲۰۱۴ حاجی عبدل ودود، فرماندار آن زمان بخش آرگو در بدخشان به رویترزگفت، ” هیچ کس پولی برای مصرف روی پروژه‌های توسعه ای پرداخت نکرده است. ما منابعی برای مصرف کردن در بخش خود نداریم، استان ما استان پرتی است و توجه کمتری جلب می‌کند.”
بدخشان استان زادگاه حنیف – و مناطق همسایه‌ی آن- از فقر شدید، با نرخی بالای ۶۰ درصد رنج می‌برد. حنیف وقتی که درباره کوتاهی صحبت می‌کند، استان زادگاهش را در ذهن دارد.
استان بدخشان، هزاران سال مرکزمعادن سنگ‌های گرانقیمت مانند زمرد بوده است. یک گزارش نظامی امریکا در سال ۲۰۱۰، برآورد کرد که حداقل یک تریلیون دلار فلزهای گرانبها در افغانستان وجود دارد، در اواخر همان سال، وحیدالله شهرانی وزیر معادن افغانستان به رادیو بی بی سی گفت که آمار واقعی می‌تواند بیشتر از سه برابر این تخمین باشد. گذشته از هرچیز، شمال فقیر شده می‌توانست این چنین فقیر نباشد.
دزدها در شمال
با سهم قابل توجه تولید تریاک در تولید ناخالص ملی افغانستان، اغلب محل تمرکزپوشش رسانه‌های جهانی دراقتصاد کشور (تریاک)است و تاحدزیادی جنگ های قبیله ای را که در سال های متمادی گذشته کشور را عذاب داده است تامین مالی کرده است. با این حال، جواهرات بدخشان منابع مالی بخش جمعیت الاسلام احمد شاه مسعود را در دهه ۱۹۸۰تامین می‌کرد، پس از سال ۱۹۹۲، زمانی که مسعود در کابل وزیر دفاع شد، او با شرکت لهستانی اینترکامرس ائتلاف کرد تا سالانه جواهراتی به ارزش تخمینی ۲۰۰میلیون دلار را بفروشد. زمانی که طالبان مسعود را از قدرت خلع کردند، او به دره پنجشیر بازگشت و از جواهرات بدخشان، تخار و پنجشیر برای تامین منبع مالی مقاومت ضد طالبان خود استفاده کرد.
وقتی که اتحاد شمال- که بخش مسعود را در بر داشت- در سال ۲۰۰۱با کمک بمباران امریکا به قدرت رسید، این معادن به مالکیت فرماندهان ائتلاف شمال درآمدند. مردانی مانند حاج عبدالملک، زکریا ساودا و زلمای مجددی- همه از سیاست مداران ائتلاف شمال- کنترل معادن را در اختیار داشتند. اسدالله مجددی برادر مجددی فرمانده نیروهای شبه نظامی(میلشیا) محافظ معادن بود، که از معادن برای این طبقه ممتاز جدید محافظت می‌کرد.
درسال ۲۰۱۲، وحیدالله شهرانی وزیر معادن آن‌زمان افغانستان گستردگی فساد در معاملات را، که در سال ۲۰۰۹ برای سفارت امریکا روشن کرده بود افشا کرد. تقلای شهرانی برای شفافیت، اما، در داخل افغانستان سازوکاری برای غیرقانونی کردن کنسرن‌های معدن کاوی افغان و فشار برای تصویب قانون جدیدی تلقی شد که می‌توانست به شرکت‌های معدن کاوی بین اللملی آزادی دسترسی بیشتری به منابع کشوررا بدهد. شرکت‌های بین المللی مستقل مختلفی – ازجمله سنتار( از بریتانیا) و میلیاردر لهستانی کولزیک- برای دستیابی به معادن طلا ، مس و سنگ‌های قیمتی جواهرات استان اقدام کردند، سنتار با شرکت طلا و مواد معدنی افغانستان، که تحت ریاست سادات نادری وزیرسابق توسعه شهری بود ائتلاف کرد. ابزار معدن کاوی کنسرسیوم اکنون به تصرف طالبان درآمده است. اوایل سال جاری، شهرانی ازسوی دادگاه عالی افغانستان به اتهام سوء استفاده ازمقام به ۱۳ ماه زندان محکوم شد.
طالبان چه خواهد کرد؟
حنیف دستورکاری غیرقابل تحقق دارد. صندوق بین المللی پول، پول‌های افغانستان را به تعلیق درآورده است و دولت امریکا به ممنوعیت دسترسی به حدود ۱۰ میلیارد دلار ذخایر ارزی خارجی افغانستان در ایالات متحده امریکا ادامه می‌دهد. برخی کمک‌های بشردوستانه اکنون وارد کشورشده است، اما این مقدار کفایت نخواهد کرد. سیاست اجتماعی خشن طالبان- به ویژه علیه زنان- بسیاری از گروه های کمک‌رسانی را از ورود به کشور دلسرد خواهدکرد.
مقامات بانک‌افغانستان، بانک مرکزی کشور، به من گفتند که گزینه‌های پیش روی دولت گزینه های حداقلی هستند. کنترل نهادی بر ثروت معدنی مستقر نشده است. یک مقامی گفت “قراردادهایی که به تعداد اندکی افراد سود می‌رساند و نه به کل کشور قطع شده اند.” قرارداد بزرگی برای توسعه معدن مس آیناک با شرکت متال اورجیکال ومس جیانگ ژی چین از سال ۲۰۰۸ بیکار باقی مانده است.
امامعلی رحمانف رئیس جمهور تاجیکستان در اواسط ماه سپتامبر،در همایش سازمان‌همکاری شانگهای، درباره ضرورت بازداشتن گروه های تروریستی از حرکت در مرزهای افغانستان به آسیای مرکزی و چین غربی برای ایجاد بی ثباتی سخن گفت. رحمانف خود رامدافع مردم تاجیک نشان داد، اگرچه فقر جامعه تاجیک در هر دو سوی مرزباید ازحفظ حقوق تاجیک‌ها به‌عنوان اقلیتی در افغانستان بیشترمورد توجه قرار گیرد.
هیچ نشانه عامی ازسوی سازمان همکاری شانگهای که آن سازمان بتواند نه تنها از حرکت مرزی تروریست‌ها، بلکه از قاچاق مرزی هم جلوگیری کند وجود ندارد. حجم عظیمی از هروئین و تریاک از شمال افغانستان وارد تاجیکستان می‌شود، از حرکت غیرقانونی مواد معدنی، سنگ‌های قیمتی، وفلزات به خارج از افغانستان حجم عظیمی از پول ایجاد می‌شود. حنیف این نکته را مستقیما مطرح نکرده است، اما مقامات بانک افغان می‌گویند تا زمانی که افغانستان منابع خود را مصادره نکند، چیزی که در طی دو دهه گذشته در انجام آن شکست خورده است، کشور قادر به بهبود شرایط زندگی مردم خود نخواهد شد.
وی جی پراشاد، مورخ، ویراستار و روزنامه نگار هندی است. او عضو تحریریه و رئیس خبری در گلوب تروتر ، مدیر سه قاره: موسسه برای پژوهش اجتماعی ، عضو ارشد غیر مقیم در موسسه مطالعات مالی چان یانگ، دانشگاه رنمین چین است.او نویسنده بیش از ۲۰ کتاب از جمله، ملت های تیره تر، و ملت های فقیرتر است. آخرین کتاب او گلوله های واشنگتن، با مقدمه اوومورالس آیما منتشرشده است.
منبع: اسکوپ
