از جمعه بازار نمایشگاه بین المللی تهران؛ تا نمایشگاه “اتصال ذهن ها و ایجاد آینده”اکسپو ۲۰۲۰ دبی

کوروش طاهرنسب

یک –با اجازه: در آغاز این مطلب، از پیشکسوت روزنامه نگاری آقای عمید نائینی یاد می کنم که استاد در تغییر و تحول رسانه است. ابتکار، نوآوری و شیوه مدیریتی آقای عمید نائینی در نیم قرن اخیر رسانه ای ایران، بی همتا بوده. ایده هائی که مطرح کرد و اجرا شد، از جمله در باره نمایشگاه ها، در تاریخ رسانه ای و فلسفه وجودی نمایشگاهی ایران، ماندگار است.

یک دهه با نمایشگاه های سنتی تهران روزگار گذراندیم، نمایشگاه بین المللی در اواخر شهریور و تا اواسط مهرماه به مدت دو هفته برگزار می شد. سه چهار روز مانده به آغاز کار نمایشگاه بین المللی تهران، غوغائی برپا بود که مصداق ضرب المثل  سگ صاحب اش را نمی شناسد، در باره اش قابل توصیف بود. معلوم نبود در اتاق های مسئولین نمایشگاه چه می گذرد. در این بین سالنی که روابط عمومی و به اصطلاح اتاق های تشریفات و ارتباطات نمایشگاه در آنجا واقع بود، بساطی راه می افتاد که دست کمی از توصیف هجوم برای دریافت غذای نذری با ظروف و قابلمه های کوچک و بزرگ نداشت. برخی از مسئولین از این که اتاق شان شلوغ است خوش خوشان شان می شد و هر چه بر تعداد نفرات حول و حوش میز و محل کارشان بیشتر می شد، به عظمت و ابهت خود می بالیدند و عشق می کردند که کارها را بیشتر کش دهند!!

در شهریور ماه هر سال، وقتی نمایشگاه بین المللی تهران  برگزار میشد، روزانه هزاران بازدید کننده در رفت و آمد و دید و بازدید بودند، ولی اصل نمایشگاه فراموش و  نمایشگاه قبل از آن که ماهیت اقتصادی و بازرگانی اش را نشان دهد، بیشتر فرهنگ و رفتارهای اقشار پائینی و متوسط  و همچنین افکار کارگزاران و سیستم معیوب و مدیریت ناتوان و هدف نامعلوم را آشکار می کرد. در شمال نمایشگاه دانشگاه ملی (بهشتی کنونی) و چند صد متر بطرف غرب یکی از مخوفترین زندان های جهان، زندان اوین واقع است. در حالی که در جنوب غربی هتل اوین و در دیواره مرکزی نمایشگاه هتل هیلتون (استقلال) قرار دارد. در این هتل ها مهمانان از صلح و دوستی و روابط بین ملت ها و دولت ها صحبت و مذاکره می کردند و در غرفه های شان بجای شراب، یا کافه مخلوط با کنیاک و قهوه برزیلی یا ترکی، با فلاکس های پر شده از چای گلستان، از میهمانان ندید و بدید پذیرائی می کردند. بانوان خارجی وقتی با لوفت هانزا، پریتیش ایر ویز، ایر فرانس ، آئرو فلوت و آلیتالیا وارد فرودگاه مهرآباد می شدند، بجای رعایت و یادآوری دستورالعمل های چیدن غرفه ها و آمادگی لازم برای معرفی کالای شان در غرفه  برای بازدیدکنندگان، به فکر نوع روسری می افتادند که برای شان شلاق و زندان و بدتر از همه بی آبروئی ساختگی حکومت جمهوری اسلامی روی ندهد.

گشت های مخصوص امر به معروف و نهی از منکر نظام ولایت، که زیر نظر مستقیم آیت اله نمیرالمفسدین علی جنتی بود و دستور مستقیم از وی می گرفت، فضای نمایشگاه را به صحرای کربلا و غرفه های نمایشگاه را به خیمه های حسین و حسن، شمر، یزید و معاویه تبدیل می کرد. چهار چشمی مراقبت می شد که عکس خانمی که چند تار موی اش بیرون افتاده، روئیت نشود و همه پوستر و اقلام جاندار و بی جان شرکت کنندگان از فیلتر مجدد، نیروهای آیت اله نمیرالمفسدین می گذشت. همانطوری که نمازهای جمعه، بعد ها به نوعی تفریح و سرگرمی پائینی ها تبدیل شده بود و بعد از پایان هر نماز جمعه، منتظر جمعه بعد می شدند تا همراه دوستان و هم محلی ها به بهانه نماز جمعه درد دل های خود را بشکافند و اگر هم در مسیر، تازه واردی به آنان می پیوست، این سفره های خون دل خوردن ها بزرگتر میشد. نمایشگاه بین المللی تهران نیز چنین وضعیتی داشت. اگر به قول آن خواننده کوچه و بازار و عوام گرا، پارسال بهار دسته جمعی رفته بودیم زیارت … این بار در پائیز خانواده های زیادی یک روز از سال و آن هم در پائیز برای زیارت در صحن نمایشگاه سفره باز می کردند و  چپ و راست مثل گربه های منتظر شکار، بالا و پائین، چپ و راست و سطح و عمق را می پائیدند که نکند گشت امر به معروف و نهی از منکر آیت اله  سر رسد و لقمه را حرام شان کند.

برخی هم که بدون سفره و فلاکس چای و تخمه آفتابگردان به نمایشگاه آمده بودند، اول ساندویج و بعد نمایشگاه (اول ساندویج بعد سینما، همان تبلیغ مربوط به ورود ساندویج به ایران) سرلوحه شان بود و با مشقت فراوان بسوی کبابی شاه عباس در چهار راه پارک وی در دویست متری نمایشگاه میرفتند و با افتخارفراوان گوشت-خر-این حیوان زحمتکش و صبور را، به قول عرق خورهای قدیم لاله زار، توی رگ می زدند و با شکمی سیر به نمایشگاه باز می گشتند، تا به قول حاجی های حجره دار بازار تهران،-خرکی- از نمایشگاه بازدید کنند. شاه عباس با آن سبیل داش مشتی اش، به خر بیچاره متوسل شده بود و سبیل اش را با روغن آن چرب می کرد. بعدها که کاشف به عمل آمد و لاشه های خر معصوم در آشپزخانه شاه سبیلو کشف شد، اشتها و مزاق خیلی ها دچار وسواس خرکی شد.

در نگاه جامعه شناسانه، وقتی نمایشگاه بین المللی برگزار می شد، فخرفروشی های پائینی ها و متوسطی های جامعه ایران، رونق می گرفت و بازار گرمی برای خود و خویشان راه می انداختند. کیسه های تبلیغاتی شرکت کنندگان و غرفه داران همراه با اقلام تبلیغاتی دیگر چون غذای نذر حسین و حسن می ماند که دسترسی و دریافت آن ها نوعی فخر و تبرک داشت. اکثریت این اقشار فقط به اقلام تبلیغاتی شرکت کنندگان و غرفه داران توجه داشتند که با پز عالی و کیسه خالی در نمایشگاه جولان دهند. فرصتی هم اگر بیش می آمد، کارمندان کوچک و بزرگ بسوی سایر غرفه ها سرازیر و در پی کسب نشان و یک قلم تبلیغاتی به معرفی خود می پرداختند.

روزی که قرار بود نمایش افتتاح شود ، شب قبلش شیاطین از آسمان به زمین می آمدند و مثل فانتوم های اف ۱۴ بسرعت  وارد معرکه ساخت و ساز غرفه ها می شدند. چون کارهای زیادی مانده بود تا شرکت کنندگان در نمایشگاه کالاهای خود را در غرفه آذین بندی کنند و به قول  برخی ازدیالوگ فیلم های فارسی، شیک و پیک،آماده پذیرائی شودند، کارها از دقیقه نود و دو وقت اضافه سی دقیقه ای و بعد هم، شاید تا یکصد ضربه پنالتی نیز می گذشت، و به قولی-جا تر، ولی بچه نیست! در آن اوضاع و احوال، بهترین شعاری بود که می شد بر درب و دیوار غرفه ها زد! روز افتتاح که می رسید، سفرا و نمایندگان کمپانی های خارجی با تشریفات خاصی، کت و شلوار اتو کرده، عطر و کراوات زده و علامت کمپانی و کشور متبوعه چون تک گلی که در میان انبوهی از خار دیده می شود، بر سینه زده، عازم مراسم افتتاحیه می شدند! بعد از مراسم گشایش، مثل دلداده های شیرازی، که هوای بابا کوهی و شاه چراغ دارند، هوای بازدید از غرفه را می کردند و شاد و خرامان بسوی غرفه می رفتند. غرفه هائی که از دور دل می بردند و از نزدیک زهره! وقتی هم به قول معروف دست از پا درازتر بر می گشتند، بوی فضولات فیل بزرگ کفش ملی، هر چه بوی عطر بود را از سرشان می پراند و آنانی که اهل کشورهای انگلاساکسون بودند، یاد ضرب المثل شان می افتادند، که در خانه عطر میزنند و بعد هم در اسطبل، دم اسب را بو می کنند! کفش ملی هر سال که کیفیت اش تنزل می کرد چنان به فیل می خوراند که چند کیلو چاق تر می نمود و برای مردم چشم بین و ظاهر بین، کافی بود تا عظمت کفش ملی را بیشتر بشناسند! برخی از افراد هم که مسئول بودند و بعضی کارها را به نماینده انحصاری شان در ایران واگذار کرده بود، مثلا برای چاپ یک کارت ویزیت، تا یکی دو روز مانده به پایان نمایشگاه همچنان منتظر چاپ کارت ویزیت بودند. نمی دانستند که نسل جمهوری اسلامی در گربه رقصانی بزرگترین مهارت دارد و هیچ بندباز و کاروان سیرکی به آنان نمی رسد.

هنگامی که نمایشگاه شروع و درب سالن ها برای بازدید باز می شد، تعدادی از غرفه ها یا بسته بود و یا یک نفر از کارمندان خدماتی و اداری مسقر بود. زیرا ترافیک سنگین نمایشگاه و کلنجار رفتن رانندگان و فریادها و اخطار های پلیس، بن بست های ترافیکی را بیشتر می کرد و تعدادی ناگزیر پیاده و عرق ریزان و با گذر از تونل های جهنم و دیدن صحرای محشر، وقتی به غرفه می رسیدند، رمق زیادی  برای اشان باقی نمانده بود. دو روز آخر پایانی نمایشگاه بین المللی تهران، به شام غریبان و خیمه های کربلا شباهت داشت. وضعیت چنان می شد که بعضی غرفه ها غارت و برخی ها نیز موفق به برگرداندن نمونه کالا از غرفه و یا از گمرگ به کشورشان نمی شدند و هر چه بالا می رفتند و هر چه پائین می آمدند، در آخر مثل توپ فوتبالی که باداش خالی می شود، سرخورده به فکر عزیمت به فرودگاهی می شدند که چند ساعت به موعد پروازشان مانده بود. مراسم اختتامیه هم مثل مراسم افتتاحیه بود. تفاوتی نمی کرد رئیس جمهور اسلامی می آید یا یکی از وزرای دولت! فقط نام افراد تغییر می کرد و در اصل که همان روضه خوانی و طرح ادعاهای واهی و آمار و ارقام عجیب و غریب، نکات مشترک افراد افتتاح کننده و یا اختتامیه نمایشگاه بود.

دو- می گویند امروز و در سال ۱۴۰۰ وضعیت ظاهری نمایشگاه بین المللی تهران که تخصصی و متعلق به هر ضنف و حرفه شده، بهتر از گذشته است، اما فرهنگ و ادبیات همانی است که از موقع تاسیس جمهوری اسلامی در جامعه و قلمرو ایران حاکم و رواج داشته. نمایشگاه را طور دیگری بزک کرده اند. مثل کبک که سراش را توی برف و پشت اش را به جهان هستی اش می کند. همین حالا جمهوری اسلامی در اکسپو ۲۰۲۰ دبی در امارات متحده، غرفه دارد. آنطور که مجله «آرشیتکچرال دایجست» نوشته، غرفه ایران با الهام از قصه‌های هزار و یک شب ساخته شده و شامل فضاهای جداگانه در یک محوطه به‌جای ساختمانی یکپارچه است. هر فضا با پرده‌ای از مهره‌های برنزی‌ رنگ معین شده که به گفته سازنده‌اش، استعاره‌ای از تضاد بین آسمان و زمین است. در توضیحات سازنده آمده: «پاویون ایران به‌جای یک ساختار محکم، یک شبکه ریزوماتیک از ارتباطات است که روایت‌های متفاوتی از تاریخ معاصر ایران ارائه می‌دهد. با این‌حال، روایت مبهم است، از جهاتی مانند تاریخ پرتلاطم خود این کشور. این بستگی به مسیر خاصی دارد که بازدیدکنندگان تصمیم می‌گیرند در پیش بگیرند که نشان‌دهنده نسخه خاص خودشان از تاریخ معاصر ایران است.» 

سردر غرفه ایران عبارت «ایران، تمدنی کهن و استوار، تنوع اقوام و میزبان ملتها» نقش بسته است .اما برخلاف دیگر کشورها که روی موضوعاتی نظیر آینده، دانش و هوش مصنوعی تمرکز کرده‌اند، غرفه ایران برای جذب مخاطب  واهی ،روی نمایش سنت‌هایش نظیر قالی،( که در جهان سقوط کرده و چین،ترکیه،پاکستان، بلژیک و… جای بازار فرش ایران را گرفته اند) ظروف تاریخی و عروسک‌های محلی تمرکز دارد. با این اوصاف شکی نیست که جمهوری اسلامی تاریخ ایران را بنفع خود مصادره کرده است.

 به گفته برخی بازدیدکنندگان اکسپو دبی، طراحی و خلاقیت غرفه کشورهای قطر، تاجیکستان و ایران نسبت به دیگر کشورها ضعیف‌تر است و بازدیدکننده  زیادی ندارد. این افراد معتقدند، طراحی  و معماری غرفه  باید بگونه ایی باشد که مردم عادی نیز بتوانند بطور کلی آن را درک کند. از ساختارهای مربعی و حالت چادری غرفه ایران، کجا می توان به قصه هزار و یک شب رسید؟ در ایران در هر منطقه ایی معماری های چند هزار ساله منحصر به فردی وجود دارد، از بادگیرهای یزد بگیرید تا سازه های تاریخی بی نظیر اصفهان تا بناهای خشتی بم تا سازه های جنوب کشور تا امثال تخت جمشید و حتی شیشه های رنگی که در یکصد سال قبل در ایران استفاده می شد. اما گردانندگان نمایشگاه های ایران، در توهم تضاد و تناقض کامل بسر می برند.

بسیاری معتقدند، همین امارات طرح بادگیرهای یزد را از  بادگیرهای یزد تقلید کرده و بنام و مال خود معرفی می کند. کجای ایران همچین طرحی دیده اید؟ واقعا نام ایران به انگلیسی آن بالا نباشد می توان فهمید این غرفه ایران است؟ متاسفانه رویه چنین انتخاب هایی کماکان شفاف نیست مشکل تکراری ما که آخرین موردش بحث طراحی لباس های المپیک بود که باز سوال مطرح شد که رویه انتخابیه چگونه بوده؟ باور کنید مردم می فهمند و مطلب آخر این که کسی با آواها و سازها و ترانه های محلی که مشکلی ندارد اما قومیت های ما هزار مطلب برای نمایش دارند تاریخ شان, فرهنگ و آداب هایشان, غذاهایشان, لباس هایشان, صنایع دستی شان و … اگر با این طرح جلو رفتید چرا همه رها شده رفته اید چسبیده اید به آهنگ های قری شاد و رقصیدن و آن عروسک های مسخره؟ انصافا کسی رغبت می کند که غرفه ایران را بازدید کند؟؟؟ نمایش دو عروسک زشت، اخمو و غمگین که  مثل ادم سرخورده و شکست خورده  می ماند در غرفه جمهوری اسلامی در اکسپو ۲۰۲۰ نمایش داده شد! آیا می تواند چنین طرح بی معنا و ضعیفی را بیانگر و نشانه فرهنگ و هنر غنی ایران دانست؟

سه- از قدیم گفته اند فلفل نبین چه ریزه، بشکن ببین چه تیزه! امارات متحده عربی در جنوب خلیج فارس از جمله کشورهای ریزه میزه، است که از منظر جغرافیائی مساحت زیادی ندارد. اماراتی که در بیابان های اش لنگه کفش، نعمت بزرگی بود. اما حالا، ثروت، درهم و دلار از زمین ها و راهای ساربانان اش، استخراج و تولید می شود. در یکی از قلمروهای بیابانی دبی، پرچم کشورهای مختلف بر سر در نمایشگاه دبی ۲۰۲۰ یا همان -اکسپو،دبی-در اهتزاز است.

این کشور همچنان آماده می شود تا درهای خود را به روی جهان باز کند. این رویداد بسیار نمادین است زیرا اولین نمایشگاه بین المللی است که در یک کشور خاورمیانه برگزار می شود و اولین رویداد جهانی است که در زمان یک بیماری همه گیر برگزار می شود. بنابراین، دبی شهر فردا است، سپیده دم  امارات نویددهنده آینده ای امیدوارکننده است. به این ترتیب، از طریق نمایشگاه اکسپو، دبی نقشه راه را برای ایجاد پایه های اقتصادی و فرهنگی بعد از کرونا  ترسیم می کند. تحت عنوان “اتصال ذهن ها و ایجاد آینده”، نمایشگاه به عنوان مکانی متحد برای حفاظت و  نگهداری از بشریت است. ساختمان های اکسپو که در مقابل مناطق بیابانی خودنمایی می کند، از نشانه های اهمیت و هدف گذاری مشخص برای آینده قلمرو زیست محیطی است… از طریق طرح های آینده نگر، منطقه شروع به ساخت و سازهای معماری برجسته می کند. شیشه و فولاد در دنباله ای معماری که به دنبال انتقال بازدیدکنندگان به دنیای فردا است، آینده جدیدی که به نظر نزدیکتر به نظر می رسد. میهمانان می توانند این فضا را از طریق سه پیاده روی شش طبقه با فیبر کربن بالا که فضاهای مختلف را به هم متصل می کند، تحسین کنند. یک فضای نمایشگاهی که در داخل یک ساختمان فولادی حلقه ای شکل و زیبا با خط عربی در حال اتمام است. “علاقه مندان به هیجان عاشق Ain Dubai، بلندترین چرخ و فلک جهان و ترن هوایی جدید John Wick در پارک موضوعی Motiongate Dubai با الهام از هالیوود خواهند شد. هتل های لوکس جدید مانند SLS دبی، که دارای استخرهای بی نهایت در بالای برج ۷۵- طبقه است. Regis دبی، نخل از جزیره ساخته شده توسط انسان که در آن از طریق ایستگاه مونوریل خود به جاذبه های شهر متصل شده است، و صدها پدیده و جاذبه زیست محیطی برای ارائه خدمات مختلف به بشریت. «تقویت روابط بین‌الملل در یک موضوع مشترک، به اشتراک‌گذاشتن تجارب آموزنده و فرهنگی در یک موضوع جهانی، نمایش توانمندی‌ها، تاریخ، تمدن، آداب و رسوم یک کشور حول یک موضوع خاص، تقویت و حمایت از اکسپوها بعنوان آزمایشگاه‌های تجارب آتی، افزایش و ارتقاء رشد تبادلات اقتصادی و بین‌المللی، ایجاد رونق اقتصادی و بازسازی شهر میزبان و ایجاد درآمد و ثروت برای کشورها مشارکت‌کننده» از جمله اهداف برگزاری اکسپوها عنوان شده‌اند و جشن‌های مختلف هم بخشی از این هدف است.انتظار می رود، دبی Expo 2020 بیش از ۲۵ میلیون بازدید کننده از سراسر جهان، و  بیش از ۱۹۱ کشور جهان را به خود جلب کند، این یک فرصت فوق العاده برای دبی است. همچنین انتظار می رود بازدیدکنندگان مجازی- از مرز ۱۵۰ میلیون نفر عبور کند.

نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۰ دبی، با جشن‌های کریسمس، دیوالی هند، سال نو چینی، شب سال نو و روز ملی امارات متحده عربی همزمان است و برای هر یک از این رویدادها، برنامه‌های ویژه‌ای تدارک دیده است. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته توسط امارات، قرار است ۸۰ درصد زیرساخت نمایشگاه اکسپو دبی بعد از این رویداد هم قابل استفاده باشد. به عنوان نمونه، شرکت زیمنس اعلام کرده است که مقر تجهیزات خود را در این منطقه مستقر خواهد کرد. گفته می‌شود امارات طی پنج سال اخیر ۱۵ میلیادر درهم برای بیش از ۱۵ پروژه زیربنایی که به نمایشگاه دبی خدمات می‌دهند، هزینه کرده است.

اهمیت این نمایشگاه و جوانب آن برای کشورهای جهان آنچنان ارزشمند است که نام المپیک فرهنگ ملل را برای آن انتخاب کرده اند. این نمایشگاه عرصه ای است برای نمایش دستاوردهای اجتماعی، اقتصادی، علمی و پیشینه فرهنگی و دورنمای توسعه کشورها. در حقیقت کشورهای شرکت کننده در اکسپو، می بایست گذشته، حال و آینده‌ی خود را آنگ ونه که شایسته ملت شان است به نمایش بگذارند. با تابش اکسپو بر روی فناوری‌های آینده مانند خودروهای خودران، راه‌حل‌های خانه هوشمند، و سایر روندهای جدید و نوظهور، می‌توان مجموعه‌ای از محصولات جدید را به وجود آورد. ارائه آخرین پدیده های تکنولوژیکی پزشگی که نجات دهنده و کمک کننده میلیونها بیمار است، یکی دیگر از دستآوردهای این نمایشگاه نوین و مدرن در دبی است. نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۱ دبی ،از ۱ اکتبر ۲۰۲۱ شروع شده و تا ۳۱ مارس ۲۰۲۲ ادامه دارد. اکسپو ۲۰۲۱ دبی، همه روزه از ساعت ۱۰ صبح تا ۱ بامداد در روزهای هفته و ۱۰ صبح تا ۲ بامداد در تعطیلات آخر هفته و تعطیلات رسمی به طور کامل فعال خواهد بود.

با این توصیف، هنوز ۵ ماه وقت باقی است تا در باره این نمایشگاه بیشتر بنویسیم!

چاپ کن