واقعیت این است که از اواخر دهه ۱۹۸۰ تا کنون، دولت ها مجموعه ای ازتدابیر جهانی و بین المللی را برای حل مسائل زیست محیطی و اقلیمی در قالب کنوانسیون های متعدد بکار بسته اند، که حتی در مواردی الزام آورنیزبوده اند، اما تا کنون موفقیتی کسب نکرده اند. مهمترین دلیل عدم مو فقیت دراین مسیر وجود طیف وسیعی از نیروهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. در میان این طیف بازیگران متعددی در نظام بین المللی حضور دارند، که با اعمال انواع قدرت در برابر تغییرات اساسی مقاومت می کنند
از توافقنامه پاریس تا نشست اقلیم در گلاسگو
درفاصله زمانی توافقنامه پاریس تا نشست اقلیم در گلاسگو، چهار کنفرانس بین المللی بررسی تغییرات آب و هوایی در رباط (مراکش)، بن (آلمان)، کاتوویتس (لهستان) و مادرید (اسپانیا) برگزار شد.
کنفرانس مراکش: دو واقعه مثبت و منفی، افتتاح کنفرانس مراکش را تحت الشعاع قرار دادند، واقعه مثبت، توافقنامه پاریس با تایید در پارلمان های اکثریت کشورهای امضا کننده، وارد مرحله اجرا شد. واقعه منفی، پیروزی ترامپ در انتخابات آمریکا بود.
هدف کنفرانس مراکش بررسی راهکارهای عملی و تنظیم برنامه در دو حوزه استراتژیک “کاهش انتشارگازهای گلخانه ای” و “سازگاری با اثرات تغییر اقلیم” در راستای تحقق اهداف توافقنامه پاریس بود. در این کنفرانس سنگ بنای تنظیم یک “دفترچه راهنما یا کتاب آئین نامه” برای اجرای عملی توافقنامه پاریس پی ریزی شد.
در این کنفرانس “مجمع کشورهای در معرض تهدیدات اقلیمی” با ۴۳ عضو به همراه دو کشور دیگر اعلام کردند که در راستای انصراف کامل از انرژی های فسیلی، به استفاده از انرژی های تجدید پذیر شدت خواهند بخشید.
در مجمع “کشورهای در معرض تهدیدات اقلیمی” کشورهایی از آسیا، آفریقا، حوزه کارائیب و جنوب اقیانوس آرام عضو هستند که در معرض تهدید ناشی از بالا آمدن آب دریاها، خشکسالی و گردبادها قرار دارند، که با توجه به گرم شدن زمین توالی و تاثیرات آنها در حال فزونی است.
یکی از بحث های دامنه دار در کنفرانس مراکش، موضوع صد میلیارد دلار کمک کشورهای صنعتی به کشورهای درحال توسعه بود، لازم به یادآوری است که در کنفرانس کپنهاک کشورهای پیشرفته صنعتی وعده صد میلیارد دلار کمک به کشورهای درحال توسعه را داده بودند.
کنفرانس بن
تغییر عمده در آستانه کنفرانس بن در رابطه با توافقنامه پاریس، خروج آمریکا از این توافقنامه بود. بررسی های سازمان ملل متحد حاکی از این بود، که حتی اگر تمامی دولت های حاضر در توافقنامه پاریس به تمامی پیشنهادات شان برابر زمان بندی مورد نظرشان عمل کنند، بازهم دمای میانگین زمین بیش از ۳ درجه سانتی گراد خواهد شد، در این دما سیاره زمین به سوی فاجعه سوق داده می شود. همچنین در این گزارش اعلام شده بود، که نخستین نشانه های فرو ریختن ساحل ها به زیر آب و وقوع خشکسالی های شدید و تعمیق فقر و در نتیجه مهاجرت ده ها میلیون نفر تا سال ۲۰۴۰ بروز خواهند کرد.
برنامه عمل کنفرانس بن عبارت بودند از: زمان بندی کاهش تولید گازهای گلخانه ای و تامین هزینه های آن، موضوع جزایر کوچک و مشکل افزایش سطح آب دریاها، بحران مهاجرت، فقرو انطباق پذیری در مقابل تغییرات اقلیم.
مهمترین موضوع در کنفرانس بن، جستجوی سرمایه برای تامین مالی کاهش تولید گازهای گلخانه ای بود. اجلاس بن با هدف کاهش تولید گازهای گلخانه ای در پی یافتن ساختاری بود، که از یک سو امکان تعیین حداکثر تولید گاز برای بخش های مختلف اقتصاد و سپس خرید و فروش آن فراهم شود و از طرف دیگر حل مسئله “مالیات بر کربن” بود و این مسئله اختلاف برانگیز ترین جنبه مذاکرات در بن بود و به مهمترین مناقشه میان کشورهای پیشرفته صنعتی و کشورهای در حال توسعه تبدیل شد.
تردیدی در این نیست که کشورهای پیشرفته صنعتی نقش بسزایی در تولید و انتشار گازهای گلخانه ای دارند، اما در عوض عمدتا کشورهای درحال توسعه هستند، که بیشتر متحمل آثار منفی ناشی ازاین پدیده می شوند، لذا کشورهای پیشرفته صنعتی باید نقش درجه اول را، در تامین مالی کاهش تولید و انتشار گازها داشته باشند.
کنفرانس کاتوویتس (لهستان)
در کنفرانس کاتوویتس در یک کلام: انتظارات بالا، به یاس فزاینده مبدل شد. در این کنفرانس در مهمترین مسائل پیشرفتی حاصل نشد، فرصت بزرگ برای یافتن راه حل ها در رابطه با نقش دولت های ملی درعرصه کاهش تولید گازهای آلاینده و سازگاری با تغییر اقلیم، توضیح نقش دربرگیرنده حقوق بشر در تغییر اقلیم و همچنین برنامه عملی حمایت مالی از کشورهای درحال توسعه، از دست رفت.
در آستانه برگزاری کنفرانس کاتوویتس مجمع بین المللی تغییرات اقلیمی، در گزارشی هشدار داد که برای کنترل افزایش دمای کره زمین تا ۱.۵ درجه باید ” اقدامات عظیم و بی سابقه ای در اسرع وقت” آغاز شود. این گزارش با استناد به بررسی ها ی تحقیقاتی ۶۰۰ دانشمند اقلیم شناس زنگ خطر را به صدا در آورد.
کنفرانس مادرید
کنفرانس مادرید، به کنفرانس سرخوردگی و ناامیدی تبدیل شد. در مادرید پس از گذشت دو هفته گفتگو و همچنین دو بارتمدید وقت کنفرانس، بیانیه پایانی نمایندگان شرکت کننده، حاوی نتایج حداقل و با ابهامات بسیار بود.
گفتگوها در کنفرانس مادرید بر سر چگونکی اجرای ماده ۶ توافقنامه آب و هوایی پاریس به مناقشه کشیده شد، ماده ۶ بر این امر متمرکز است که یکی از وظایف کشورهای پیشرفته صنعتی پشتیبانی مالی از پروژه های حفاظت از محیط زیست در کشورهای در حال توسعه است، این امر اما در ترازنامه کشورهای صنعتی جایگزینی در رابطه با مسئولیت آنان در کاهش تولید گازهای گل خانه ای در حوزه ملی نخواهد بود.
از سوی دیکر کشور های پیشرفته صنعتی با استفاده از نقاط ضعف توافقنامه پاریس در صدد بودند که دست دولت هایشان و یا کنسرن های فراملیتی را باز بگذارند، که بیش ازحد مجاز گاز کربن تولید کنند و در ازای آن از کشورهای در حال توسعه اعتبار کربن بخرند.
در نگاه کلی می توان گفت که مذاکرات در مادرید عمدتا در زمینه “تجارت بازار کربن” متمرکز بود، اما به دلیل نظرات مختلف اختلاف بر سر تجارت آزاد کربن به قوت خود باقی ماند و با این امیدواری که در کنفرانس “گلاسگو” نتیجه ای حاصل شود، بدین ترتیب کنفرانسی که شعار آن “زمان برای اقدام” بود، بدون توافق مهمی به پایان رسید.
پیرامون راهبردهای کاهش و سازگاری
در یک بررسی اجمالی واکنش های سیاسی به تغییر اقلیم، یا به عبارت دیگر تغییرات آب و هوایی، را می توان در دو راهبرد متفاوت از هم تفکیک نمود: الف – راهبرد کاهش تولید گازهای گل خانه ای، ب – راهبرد سازگاری با تغییر اقلیم.
الف – راهبرد کاهش تولید گازهای گل خانه ای
هدف راهبرد کاهش تولید گازهای گل خانه ای “این است که غلظت گازهای گل خانه ای در جو را به میزانی تثبیت کنیم که اثر خطرناکی در نظام اقلیمی نداشته باشد (ماده دوم کنوانسیون چهارچوب تغییر اقلیمی سازمان ملل متحد)”
تمهیدات کاهش انتشار گازهای گل خانه ای در دو وجه ممکن است:
– کاهش سطح فعالیت های اقتصادی، استقاده از انرژی های تجدیدپذیر و مکانیسم توسعه پاک
– افزایش ذخیره کربن با حفظ نواحی جنگلی، احیا و گسترش جنگل ها و کشاورزی بهینه.
ب – راهبرد سازکاری با تغییر اقلیم
با وجود کاهش تولید و انتشار گازهای گلخانه ای، به دلیل اینرسی نظام اقلیمی، مناطقی از کره زمین تحت تاثیر تغییرات اقلیمی، وضعیت نامساعدی خواهند داشت، در نتیجه جوامع انسانی راهی جز تطبیق پذیری با این تغییرات نخواهند داشت.
در چهارمین ارزیابی مجمع بین المللی تغییرات اقلیمی سازگاری به اینصورت تعریف شده است:
“هرگونه اصلاحات در نظلم طبیعی یا بشری، در واکنش به محرک های پیش بینی شده یا واقعی جوی یا تاثیرات آنها که آسیب ها را تعدیل کرده یا از فرصت های سودمند بهره برداری می کند.”
مجمع بین المللی تغییرات اقلیمی نیازهای تطبیقی را در هفت بخش، آب، کشاورزی، زیر ساخت، سلامت انسانی، گردشگری، حمل و نقل و انرژی طبقه بندی می کند. سازمان ملل نیز برآورد کرده است که هزینه های تطبیقی تا سال ۲۰۳۰ رقمی بیش از ۶۰ میلیارد دلار خواهد بود.
در رابطه با سازگاری صنعت، شیوه زندگی و کشاورزی همراه با کاهش اتشار کربن و دیگر آلاینده ها دو راهکاراقتصادی ممکن است: کنترل تجارت کربن، مالیات کربن
سیاست های راهبردی کاهش انتشار گازهای گلخاته ای
نگاهی به محتوای تمامی اسناد کنوانسیون های مربوط به تغییرات اقلیمی تاکنون، حاکی از این است که در شرایط کنونی موضوع کاهش سطح فعالیت های اقتصادی یعنی “محدودیت رشد” و همچنین ممانعت از سرمایه گذاری درعرصه هایی که در تقابل و تضاد با حفظ محیط زیست و نجات اکوسیستم است، حتی موضوع بحث نیست، این درحالی است که از نشست مادرید دانشمندان اقلیم شناس هشدار داده بودند که برای جلوگیری از فاجعه آب و هوایی، اقتصاد باید به طور ریشه ای تغییرکند
تا انتشار گازهای گلخانه ای و فرصت رسیدن به توافقنامه پاریس برای محدود کردن گرمایش زمین به دو درجه سانتیگراد نسبت به عصر پیش از صنعتی شدن، آغاز شود.
دو سازوکار دیگرعبارتند از: استقاده از انرژی های تجدیدپذیر و مکانیسم توسعه پاک
استفاده از انرژی های تجدیدپذیر:
پیش بینی می شود که انتشار گازهای گلخانه ای در کشورهای در حال توسعه و یا در حال ظهور در دهه های آتی حتی فراتر از کشور های توسعه یافته خواهد بود، بنابراین گذار به سمت توسعه کم کربن چالشی است که به شدت برای کشورهای درحال توسعه ضروری است و یکی از راهکارهای مطرح آن نیز استفاده از انرژی های تجدیدپذیر می باشد.
درحال حاضر فقط ۹ درصد کل انرژی مصرفی در جهان از منابع تجدیدپذیر و پایدار تامین می شود، سهم انرژی فسیلی۸۷ درصد انرژی مصرفی جهان را تشکیل می دهد (نفت ۳۳ درصد، ذغال سنگ ۳۰ درصد، گاز ۲۴ درصد وانرژی اتمی ۴ درصد)
کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و تامین انرژی از سوخت های تجدید پذیر و غیرفسیلی نیازمند سرمایه گذاری های کلان اقتصادی و به کارگیری فناوری های نوین در حوزه های مختلف است. در شرایط کنونی تنها کشورهای پیشرفته صنعتی، سرمایه و تخصص تامین انرژی پاک را در اختیار دارند.
در “کنفرانس کپنهاک” کشورهای پیشرفته صنعتی متعهد شده بودند که با اختصاص ۱۰۰ میلیارد دلار، کشورهای درحال توسعه را در جهت دستیابی به انرژی های تجدیدپذیر حمایت کنند، در واقعیت امر این کمک یک معامله بازاری دو طرفه بود، از یک طرف کشورهای درحال توسعه می توانستند با سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژی، صاحب انرژی پاک شوند و از سوی دیگر کشورهای پیشرفته صنعتی نیز با سرمایه گذاری درصنایع وابسته به تکنولوژی پاک تولید کار و با فروش فناوری های نوین خود بازارهای نوینی را ایجاد کنند، اما تا کنون کشورهای پیشرفته صنعتی از این تعهد سر باز زده و این مسئولیت را به دیگر کشور ها محول می کنند.
مکانیسم توسعه پاک
امار و ارقام نشان می دهد که در بین گازهای گلخانه ای سهم کربن (گاز کربنیک) به مراتب بیش تراز سایرگازهای گلخانه ای است. سهم متان و اکسید ازت در اتمسفر زمین ۲۲ درصد، اما سهم کربن۸۷ درصد می باشد، در نتیجه کاهش کربن می تواند نقش تعیین کننده در کاهش گرمایش زمین داشته باشد.
مکانیسم توسعه پاک با دو ابزار اقتصادی قابل اجرا است: الف تعرفه گذاری بر کربن و مالیات بر کربن، ب – ایجاد یک بازار برای کربن. کارشناسان معتقد هستند که این دو ابزار در نهایت باعث کاهش میزان انرژی های فسیلی در تولید خواهد بود.
نتایج تحقیقات جدید نشان میدهد که بهترین راه ممکن برای کاهش گسیل گاز کربنیک و در نتیجه کنترل گرمایش زمین استقرار و ایجاد تعرفه برای کربن است. بنگاه های تولیدی و صنعتی با استفاده از انرژی های فسیلی، هزینه های جنبی اجتماعی قابل توجهی، مانند گرمایش کره زمین و آلودگی محیط زیستی ایجاد می کنند، لذا هزینه و خساراتی که استفاده کنندگان از انرژی های فسیلی به جامعه وارد می کنند، باید با ایجاد یک نظام تعرفه گذاری کربن، تأمین گردد.
تعرفه گذاری برای کربن باید به نحوی باشد تا اختلاف قیمت بین انرژی های پاکیزه و با دوام با انرژی های فسیلی کاهش یابد تا فعالان صنعتی جهان به سوی مصرف انرژی های جایگزینی تشویق شوند.
نتیجه
واقعیت این است که از اواخر دهه ۱۹۸۰ تا کنون، دولت ها مجموعه ای ازتدابیر جهانی و بین المللی را برای حل مسائل زیست محیطی و اقلیمی در قالب کنوانسیون های متعدد بکار بسته اند، که حتی در مواردی الزام آورنیزبوده اند، اما تا کنون موفقیتی کسب نکرده اند.
مهمترین دلیل عدم مو فقیت دراین مسیر وجود طیف وسیعی از نیروهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. در میان این طیف بازیگران متعددی در نظام بین المللی حضور دارند، که با اعمال انواع قدرت در برابر تغییرات اساسی مقاومت می کنند.
ادامه دارد
احمد هاشمی
[email protected]
