چرا باید از “تئوری توطئه” اجتناب کرد؟ – حقیقت جو

عده ای براین باورند که انقلاب ۵۷ مردمی و گامی اول برای آزادی و دموکراسی بوده که به شکست در اهداف خود منتهی شده است. علت مهم این شکست را توطئه خمینی و وعده های دروغین او می دانند. در شرایط کنونی نیز در راه  پیروزی انقلاب و دموکراسی در ایران نگران توطئه های مجدد، به ویژه از طرف سلطنت طلبان، در جهت انحراف انقلاب مردمی می باشند. به عنوان نمونه می توان به نوشته آقای حنیف یزدانی ” چرا ایرانیان انقلاب کردند؟ ۵۰ وعده خمینی در پاریس” که در سایت اخبار روز ۱۳ اسفند ۱۴۰۱ منتشر شده توجه کرد. در ارزیابی از انقلاب ۵۷ نویسنده مقاله آنرا بیانگر آرمانهای “آزادی و آرمانهای تاریخی ایرانیان ” می داند. دلیل انتخاب خمینی به رهبری از طرف مردم نیز به نظر نویسنده بخاطر دم زدن وی “از ولایت جمهور مردم و سایر حقوق مردم” و وعده های او بوده است. مردم ” در پی این وعده ها به یک مرجع تقلید اعتماد کردند و استبداد مطلقه شاه را سرنگون کردند.” نویسنده نتیجه گیری می کند که این “انقلاب و سرنگونی استبداد، اولین قدم برای رسیدن به دموکراسی هست و نه ایستگاه پایانی.”

برای اثبات این ادعا او مجموعه ای از وعده های خمینی را یکجا سرهم کرده و حتی باین نتیجه میرسد که این خمینی ” بود که تسلیم آزادی خواهان شده بود و نه برعکس!” .” نویسنده فراموش می کند که در سر لوحه وعده های خمینی برقراری حکومت اسلامی قرار داشت و وعده های او مبنی  بر حقوق بشر، آزادی بیان و مطبوعات و آزادی زنان در انتخاب پوشش،  صفت “اسلامی” را یدک می کشید. به عنوان مثال از دیدگاه خمینی آزادی مطبوعات، اجتماعات و احزاب مشروط بود به تامین “مصالح مردم “که حد و مرز آنرا اسلام تعیین کرده است(*).” حال اگر به فرض هم وعده های خمینی را بدون شرط و شروط اسلامی و به ارزش ظاهری آن ارزیابی کنیم اکنون که کذب این وعده ها باثبات رسیده چگونه می توان خلف وعده و موفقیت او را در فریب دادن مردم  توضیح دهیم ؟ پاسخ نویسنده مقاله خفقان ساواک است که به  سبب آن  سال ۵۷  ” کسی نمی دانست که خمینی در سال ۱۳۳۲ علیه مصدق و جنبش دموکراتیک و استقلال طلبانه مردم عمل کرده است”! اگرچه شاید بتوان این نوع درک مواضع شخصیت های سیاسی را از افراد عادی بی اطلاع  انتظار داشت ولی چطور می توان ادعا کرد که رهبری گروههای سیاسی خارج از کشور و بویژه جبهه ملی شناختی از مواضع خمینی در مورد دکتر مصدق نداشته اند.  توجیه دکتر موسویان ، رئیس شورای مرکزی جبهه ملی ایران از دلیل پشتیبانی جبهه ملی از خمینی این است که او در پاریس جمهوری اسلامی را به “مثل همین جمهوری فرانسه.” تشبیه کرده است.  “ما  (رهبران جبهه ملی)  وی اظهار می کند “برای مثل جمهوری فرانسه آمدیم و پای انقلاب ایستادیم!” (**)  با توجه به اینکه خمینی بارها در سخنرانی های خود حکومت اسلامی را هدف خود اعلام کرده بود شگفت آور است که پاسخ خمینی “مثل همین جمهوری فرانسه ” را رهبران جبهه ملی بر فرض این که او از ماهیت جمهوری فرانسه آگاه است پذیرفته اند و آنرا قابل تشبیه به حکومت اسلامی خمینی دانسته اند. . این سهل انگاری را باید از حول حلیم سقوط رژیم شاه در دیگ خمینی افتادن دانست. ولی متاسفانه رهبران جبهه ملی نه تصور درستی از آن حلیم و نه برداشت واقعی از دیگی که خمینی برایشان تهیه دیده بود داشتند.   طولی نکشید که در قضیه مخالفت با قانون قصاص و به خاک و خون کشیدن تظاهرات و مرتد شناخته شدن جبهه ملی بهای این خام اندیشی خود را پرداختند.

ولی این اشتباه در مورد گروههای چپ به ویژه بسیار قابل تامل است. گروههای چپ معمولا خود را مجهز به اندیشه علمی متاثر از افکار مارکسیستی می دانند و پدیده های اجتماعی را در ارتباط با زمینه تاریخی و اجتماعی آن تحلیل و ارزیابی می کنند. در تفکر مارکسیستی مواضع سیاسی گروهها و شخصیتهای سیاسی که بیانگر جریانات مهمی در جامعه هستند با توجه به موقعیت طبقاتی پایه های اجتماعی آنها ارزیابی می شود. اشتباه اساسی نیروهای غیر مذهبی در انقلاب ۵۷، در عدم تشخیص درست پایه های اجتماعی بالقوه خمینی به عنوان یکی از بارز ترین شخصیت های مذهبی سنت گرا بود. اقشار جامعه که گرایش ها ، نیازها و منافع آنها در احیای مذهب سنتی در ایران بود و  “مرجع تقلید” بودن خمینی برای آنها  اهمیت داشت  پایه های اجتماعی او را تشکیل می دادند.

“مردم” شرکت کننده در انقلاب شامل گروههای اجتماعی و سیاسی کثیری بودند با انگیزه ها و اهداف مختلف. اگرچه ظاهرا همه در سرنگونی رژیم شاه هدف مشترکی داشتند  ولی در این هدف  دلایل مختلفی در سر داشتند. در جایگزینی سلطنت  نیز هر کدام در اندیشه اشکال حکومت و برنامه های اجتماعی و اقتصادی گوناگونی بودند.  نویسنده برای اثبات اینکه “مردم” به عنوان یک مقوله عام و واحد بخاطر وعده های خمینی برای آزادی، حقوق بشر و یا ولایت جمهور انقلاب کردند، ، دلیلی ارائه نمی دهد و در واقع آرمانهای خود را به جای آرمانهای همه مردم معرفی کند. برای فهم انگیزه شرکت “مردم” پیرو  خمینی در انقلاب می توان به تجربه بعد از انقلاب استناد کرد. به ویژه به زمانیکه خمینی برخلاف “وعده” هایش دستور قلع و قمع کردن روزنامه و نیروهای مخالف خود را صادر کرد، و دیگر ماهیت  وعده های او آشکار شده بود.  آن “مردم” نه تنها برای “آزادی” و علیه  استبداد مطلقه ولی فقیه شورش نکردند بلکه در حمایت از آن نیز کوتاهی نکردند. چطور ممکن است مردمی که برای آرمانهای آزادیخواهانه  انقلاب کرده اند بعد از گذشت زمان کوتاهی پشتیبان حکومتی آزادی کش که حاصل این انقلاب بود باشند؟

علاوه براین نویسنده علت “شکست” انقلاب را در جمع شدن “قدرت سیاسی و مذهبی در خمینی” ارزیابی می کند. او توضیح نمی دهد که چطور چنین جمع شدنی توانست صورت بگیرد جز این که خمینی از پشتیبانی اکثریت مردم علیرغم برقراری استبدادی تمامی خواه، و گسترده تر از رژیم شاه،  برخوردار بود.  آیا این دلیل کافی نیست که نویسنده را متقاعد کند  که این طیف مردم که اکثریت شرکت کنندگان در انقلاب و حامیان  جمهوری اسلامی بودند فریب خوردگان وعده های خمینی نبودند؟ ” فریب خوردگان” واقعی کسانی هستند که هنوز فکر می کنند انقلاب ۵۷ به دلیل وعده های خمینی برای آزادی و دموکراسی صورت گرفته است. این افراد از آنجا که قادر به  تحلیل پدیده خمینی با توجه به پایه های اجتماعی مذهب سیاسی و نقش تاریخی روحانیت سنتی نیستند وعده های خمینی را “توطئه ” و  خود را فریب خورده می دانند.

در میان بخش غیر مذهبی  شرکت کننده در انقلاب گروههای چپ هژمونی گسترده ای داشتند. در دوران انقلاب این گروهها عمدتا تحت تاثیر افکار مارکسیستی لنینیستی بودند که نه درک درستی از روابط دموکراتیک و نه فهم سنجیده  ای از ماهیت ارتجاعی مذهب سنتی و پایه ها اجتماعی بالقوه خمینی داشتند.  نویسنده مقاله که  “تفکرات استبدادی” را مشخصه تفکرات مارکسیستی لنینیستی و استالینیستی می داند، متاسفانه تاثیر این تفکرات را در ارزیابی از انقلاب ۵۷ نادیده می گیرد. وی کسانی را که زمان انقلاب به ادعای او چنین تفکراتی داشته اند و اکنون به درستی منکر ماهیت دموکراتیک و آزادیخواهانه انقلاب هستند به طرز غیر قابل فهمی به “ضعف فکری، کم اطلاعی و حتی ضعف شخصیتی” !  “پیروی از مد روز و باب میل رسانه ها”، “جنگ با تاریخ” متهم کرده است. در مورد ضعف فکری قابل توجه است که نویسنده دلیل گول خوردن خود از وعده های خمینی را عدم اطلاع از موضع او نسبت به دکتر مصدق می داند. یک چنین توجیهی نشانگر این است که تفکر نویسنده در مورد تشخیص مواضع شخصیتهای مرجع سیاسی محدود به چنین روش سطحی است. از سوی دیگر در ماههای آخر قبل از انقلاب خفقان ساواک دیگر نمی توانست مانع گردش اطلاعات در باره خمینی، سابقه سیاسی و  مواضع واقعی او باشد همانطور که قادر به جلوگیری از انتشار “وعده های او ” بطور گسترده در سطح جامعه نبود. کسانی که  لزوم آگاهی از مواضع خمینی را تشخیص می دادند درآن برهه زمانی امکان دسترسی به نوشته های او را داشتند ولی متاسفانه همه آنچنان مسحور تماشای چهره خمینی در ماه بودند که از تماشای چهره واقعی او غافل شدند. از این رو بهانه “خفقان ساواک” برای پوشاندن ضعف فکری خود در واقع نشانگر ضعف شخصیتی می تواند باشد.  نویسنده مقاله نشان می دهد که هنوز بعد گذشت بیش از چهل سال  افرادی نظیر وی که مدافع انقلاب ۵۷ هستند از اشتباهات خود درس نگرفته و پیرو تفکراتی هستند که به فاجعه جمهوری اسلامی منجر شد و اکنون نیز با تئوری “توطئه” به تضعیف اتحاد نیروهای مخالف حکومت اسلامی یاری می رسانند.

اشتباهات اپوزسیون غیرمذهبی در پذیرفتن رهبری خمینی علاوه بر  “تفکرات استبدادی ” ناشی از فقر تئوریک و نا آگاهی از روشهای تحلیل جامعه شناسانه بود. این نیروها  هرگز موفق به درک تغییرات ریشه ای که در جامعه ایران در دهه های آخر رژیم شاه صورت گرفته بود نشدند. ابعاد شگرف انقلاب سفید و اصلاحات ارضی که به دگرگون های  اساسی در ساختار جامعه انجامید بدر ستی ارزیابی نشد و نقشی در استراتژی سیاسی نیروهای چپ ایفا نکرد. عمده پنداشتن سیاست  استبدادی و نادیده گرفتن تغییرات بنیادی اجتماعی و فرهنگی در زمان شاه  موجب شد که این تغییرات،  سطحی و هیاهوی تبلیغاتی ارزیابی شود. تصور این بود که شاه مستبد قادر و مایل به تغییرات اساسی نمیتواند باشد تا ایران را بسوی رشد صنعتی و جامعه شهری سوق دهد. تنها گروه مخالف رژیم که با اکراه این تحولات را “بطور عینی مثبت” میدانست حزب توده بود و باین دلیل به انواع اقسام اتهامات از جمله سازش گری محکوم شد.  کوششهای شاه جهت فعال کردن زنان در امور اجتماعی از جمله رفرم قوانین خانواده و حق رای تبلیغات بی اثر برداشت شد. تصور این بود که ممکن نیست شاه دیکتاتور که با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲  در سلطنت ابقاء شده بتواند بانی دگرگونی های  اساسی و مثبتی در جامعه بشود و ضربه مهلکی به فئودالیسم و اقتصاد وابسته به کشاورزی بزند. خصومت و خشم ناشی از به قول نیچه رسانتیمان  (***) resentment آنان نسبت به  شاه موجب شد حتی  نتایج آشکار تغییرات اجتماعی سیاستهای رژیم شاه را نادیده بگیرند. امری که هنوز بر تفکر برخی از روشنفکران چپ نسبت به تجربه سلطنت پهلوی  و جریان سلطنت طلب کنونی تسلط دارد. نیروهای چپ تصور میکردند که بایستی انگیزه واقعی شاه را در این تغییرات  پیروی از سیاست ضد کمونیستی امریکا بدانند و  نتایج نامطلوب آن را برای ایران، که به نظر آنها نابودی کشاورزی و گسترش فقر در دهات و وابستگی بیشتر به سرمایه داری جهانی بود، افشا کنند. حتی وقتی شاه موفق شد توسط اپک درآمد نفت را چندین برابر کند باز هم اصرار نیروهای چپ در این بود که این در پیروی از سیاست کمپانی های نفتی است. اینکه این ازدیاد قیمت نفت به بحران اقتصادی در غرب منجر شد و در نتیجه خصومت دول غربی را علیه شاه برانگیخت یک لحظه به فکر نیروهای اپوزسیون خطور نکرد.

تغییر بنیادی سیاسی از طریق مبارزه مسلحانه و چریکی و مبارزه حادتر علیه رژیم شاه برای تصرف قدرت سیاسی تنها راه تغییر  قلمداد شد و  این گفته مائو که “قدرت سیاسی از لوله تفنگ بیرون مِی آید” بیش از هر زمان به استراتژی نیروهای اپوزسیون بدل شد.  بحث و جدل گروههای چپ بر سر این بود که آیا مدل چینی “محاصره شهرها از طرف دهات” و یا مدل کوبائی “جنگهای چریکی” مناسب تر برای انقلاب در ایران است. و این در زمانی رخ داد که جامعه ایران شاهد رشد شتابان طبقه متوسط و توسعه اقتصادی بی نظیر سالهای ۵۰ بود و به تدریج به جامعه شهری و گسترش جامعه مدنی و نهادهای غیر دولتی گرایش یافته و فعالیت مدنی و فرهنگی بیش از هر زمان امکان پذیر بود.  

در گرایش چپ که پیرو تفکرات مارکسیستی سنتی و دکماتیک است نقش  فرهنگ در جامعه رو بنائی و تابع روابط اقتصادی و بازتاب مبارزه طبقاتی در جامعه ارزیابی میشود . در نتیجه به تاثیر آن  در جامعه اهمیت چندانی داده نمی شود. تنها توجه این گرایش به نهادها و کنشهای فرهنگی به تبلیغ  افکار مارکسیستی کلیشه ای و یا  به آثاری  است که بیانگر مبارزات سیاسی علیه رژیم حاکم است. گروههای چپی که پیرو این فرهنگی سیاست زده  هستند به نفوذ در میان طبقه متوسط رو به رشد، بویژه به قول گرامشی روشنفکران سنتی ، نظیر آموزگاران مدارس، هنرمندان ، فعالین ارتباطات جمعی، کارمندان جهت بسط هژمونی اندیشه های دموکراتیک و سکولار اهمیتی نمی دهند. از آنجا که عامل تغییر سیاسی طبقات محروم و بویژه طبقه کارگر دانسته میشود مخاطبین عمده این گرایش گروههائی در جامعه هستند که در زمینه تولید فرهنگ نقش ناچیزی دارند. مبارزه سیاسی برای گروههای اپوزسیون چپ صرفا به شکل حکومت معطوف و برای این منظور ایجاد گروه یا حزب سیاسی تنها راه مبارزه دانسته شد. متاسفانه این تفکر هنوز در میان اپوزسیون کنونی تداوم داشته و در نتیجه ما شاهد دهها گروه و یا حزب سیاسی پراکنده هستیم.. نیروهای ملی نیز که عمده هدفشان اقناع شاه به سلطنت و نه حکومت به شکست انجامیده بود  و ضمنا هیچ راه دیگری را برای تغییر، از جمله اصلاح و رفرم تدریجی از درون جامعه، ممکن ندانستند از صحنه فعالیتهای سیاسی کنار کشیده و سیاست انتظار در پیش گرفتند.

از سوی دیگر مهاجرت عظیم روستاییان به شهرها و نفوذ نیروهای مذهبی در میان این قشر  مورد توجه نیروهای غیر مذهبی قرار نگرفت. ازین رو از اهمیت  شکل گیری نیروی بالقوه ای که میتوانست پایه های اجتماعی عظیمی برای رشد مذهب و به ویژه مذهب سیاسی باشد غافل بودند. عدم توجه به این پتانسیل و غفلت از طرح و پیشبرد سیاستهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که مانع از پیوند نیروهای مذهبی به این خیل عظیم مهاجرین و تبدیل آنان به پایه های اجتماعی مذهب و مذهب سیاسی بشود، اشتباهی بود که رژیم شاه به قیمت سرنگونی خود پرداخت. ولی اشتباه و کوتاهی نیروهای غیر مذهبی در توجه به این امر کمتر از شاه نبود. این نیروها نتنها کوچکترین نگرانی از رشد مذهب سیاسی به رهبری خمینی نداشتند بلکه از آنجا که آنرا موثر در مبارزه برای سرنگونی  رژیم شاه می دانستند  از رشد و نفوذ آن در صحنه سیاسی و اجتماعی استقبال و پشتیبانی کردند. جالب توجه است که برخی از افراد و گروههای اپوزسیون کنونی که منتقد سیاست رژیم شاه در برخورد به مذهب و رشد آن در سالهای قبل از انقلاب هستند  فراموش میکنند که خود کوچکترین نگرانی در مورد نفوذ سیاسی نیروهای مذهبی نداشتند. اصولا اپوزسیون چپ آگاهی تاریخی از نقش مذهب و روحانیون مذهبی در ایران نداشتند و خطری که متوجه فرهنگ سکولار در ایران بود را درک نکردند.

متاسفانه کسانی در جریان چپ هنوز در تکرار اشتباهات خود پافشاری می کنند. با تقلیل دادن پیشینه سلطنت پهلوی به استبداد سیاسی، جنبه های اساسی این تجربه تاریخی را که مدرنیزه کردن جامعه است نادیده می گیرند. به سبب این تحولات مدرن از سوئی رشد جامعه مدنی و توسعه حقوق و آزادیهای اجتماعی به وقوع پیوست که پایه و اساس دموکراسی را تشکیل می دهد. از سوی دیگر گسترش فرهنگ سکولار در جامعه یکی دیگر از دست آوردهای دوران پهلوی است. بازتاب این دو پدیده را در موقعیت زنان در جامعه می توان به آسانی مشاهده کرد. جنبش زن، زندگی و آزادی بدون وجود آزادیهای اجتماعی و ابعاد وسیع فرهنگ سکولار در جامعه  غیرقابل تصور است. توسعه شهر نشینی، رشد صنایع، گسترش طبقه متوسط، بوروکراسی و دیگر عوامل جوامع مدرن از مشخصات اساسی جامعه در دوران سلطنت پهلوی است. جمهوری اسلامی علیرغم کوششهای بسیار توانائی نابودی این مشخصات  اجتماعی را نداشته و اکنون مواجه  با بحران اجتماعی و سیاسی ناشی از  تضاد مذهب سنتی با آن شده است. با اطمینان میتوان گفت که اختناق سیاسی در رژیم پهلوی نیز در تضاد با مشخصات مدرن جامعه که در بالا ذکر شد بود و به سبب این تضاد محکوم به زوال و دموکراتیزاسیون در کلیه سطوح  جامعه به تدریج در حال رشد بود. به دلیل این تضاد شاه،  مسئول اختناق سیاسی، بحران اقتصادی سالهای آخر ناشی ازآن و مانع رشد فزاینده اقتصاد ،  نتوانست در زمان بحران سیاسی حتی در بین اقشار متوسط و بالای جامعه از حامیان جدی و فعال برخوردار باشد. در مخالفت  با استبداد شاه که سبب اتحاد گسترده و سرنگونی رژیم شاه شد منافع متضاد، از سوئی تضاد جامعه سنتی با مدرنیزاسیون جامعه و از سوی دیگر تضاد استبداد با توسعه جامعه مدرن در ایران، از دیده ها پنهان ماند.

اکنون نیز که بیش از ۴۴ سال از انقلاب می گذرد کسانی مثل نویسنده مقاله فوق  بجای تحلیل جامعه شناسانه از شعارها و مواضع گروهای سیاسی به تئوری “توطئه” برای  فهم وعده های خمینی و مواضع سلطنت طلبان متوسل می شود . وهم توطئه سبب شده است که نویسنده درپی راه حل برای خنثی کردن آن باشد. این راه به نظر او   نیاز دموکراسی به “توازن قوا به سود آزادی”! است. او  ظاهرا متوجه تناقض در این عبارت نیست.  علاوه براین برای دست یابی به “توازن قوا” راهی که او انتخاب کرده است تشویق فعالیت در جهت رشد نیروهای مورد قبول او و به “سود آزادی” نیست. نویسنده می خواهد با تخطئه و تضعیف جریان سلطنت طلب و نه در یک رقابت سیاسی دموکراتیک که راه حل مطمئن تری برای پیشبرد دموکراسی است ، این توازن قوا را برقرار  کند!

 توازن قوا که  در روابط بین المللی به آن استناد می شود نظری است برای تضمین نظم جهانی در شرایطی که امکان توافق بر سر منافع مشترک و یا ایجاد مکانیزم فرا قدرتی برای رفع اختلافات وجود ندارد.  استناد به این  مفهوم در سطح  ملی  صرفا  ناشی از عدم آگاهی به پایه ای ترین مبانی جامعه شناسی درمورد نظم اجتماعی است. در تئوری های جامعه شناسی نظم در جامعه یا براساس ارزشها و هنجارهای مشترک شکل می گیرد و یا به فرض وجود تضادهای لاینحل در جامعه،  وابسته به قدرت مسلط یک گروه یا طبقه در جامعه است.  مفهوم “توازن قوا” اگر براین فرض باشد   که تضاد منافع قدرتهای اجتماعی غیر قابل اجتناب و توافق در مورد نظم اجتماعی ممکن نیست، برخلاف تصور نویسنده، تنها می تواند به بحران سیاسی، جنگ داخلی و نابودی  نظم اجتماعی منجر شود.

کسانی که معتقد به تحلیل جامعه شناسانه از مواضع گروههای سیاسی هستند مواضع مشروطه خواهان را در ارتباط با خواسته های پایه های آن ارزیابی می کنند. شعارهای “فریبنده” آزادی خواهی این جریان سیاسی  با خواسته های بخشی از جامعه که، طرفدار توسعه جامعه مدنی و آزادی های اجتماعی و حفظ فرهنگ غیر مذهبی هستند،  همخوانی دارد. ، از آنجا که در حافظه تاریخی ایرانیان این خواسته ها به عنوان دست آوردهای سلطنت پهلوی ضبط شده است پیوند مشروطه خواهان با این بخش از جامعه  فهم است. قدرت سیاسی پادشاهی خواهان برخاسته از این پیوند است همانطور که قدرت سیاسی خمینی و قشر مذهبی در پیوند مواضع سیاسی آنان با خواسته های اقشار سنتی در ایران بود.. بنابراین تصور اینکه “بازماندگانی از رژیم پهلوی” بخواهند یا قادر باشند اختناق و دیکتاتوری گذشته را  با پشتیبانی مردمی باز گردانند ناشی از عدم درک مکانیزمهای قدرت در جامعه است.

نظم دموکراتیک اجتماعی نیازمند توافق اجتماعی در مورد ارزشهای اساسی تصریح شده  در حقوق بشر است. مشروعیت حاکمیت در نظام دموکراتیک با انتخابات آزاد قانونی تضمین می شود. ازین رو قدرت سیاسی  در جامعه دموکراتیک نه براساس مشخصات فردی یا گروهی بلکه بر مبنای قوانین دموکراتیک جاری در انتخابات آزاد حقانیت می یابد. تا آنجا که گروههای سیاسی قدرت خود را به این نحو کسب می کنند “جمع شدن” قدرت در گروه مشخصی نمی تواند باعث نگرانی برای نابودی “دموکراسی باشد.  در مناسبات دموکراتیک نحوه برخورد با تضادهای اجتماعی ، از جمله اختلافات سیاسی   گفتگو، انتخابات آزاد و رای اکثریت است. گروههای سیاسی مخالف جمهوری اسلامی که معتقد به نظام دموکراتیک در ایران هستند روابط خود را باید چنان تنظیم کنند که با ماهیت نظام دموکراتیک مطابقت داشته باشد. در نظام  دموکراتیک کلیه گروهها و احزاب سیاسی در محدوده قوانینی  که با رای مردم تعیین شده اند حق حضور و فعالیت دارند و یکدیگر را رقیب و نه دشمن سیاسی می شناسند.

نویسنده مقاله به قصد توهین، و در همصدا ئی با عمال جمهوری اسلامی  که  شاهزاده  (****)” را  “ربع پهلوی” می نامند، او را “پهلوی کوچک” خطاب می کند. او سلطنت مشروطه خواهان  را  “بازماندگان رژیم پهلوی” و شریک جرم در “شکنجه، فساد اقتصادی، تجاوز به حقوق بشر، چپاول خاک و منابع ایران توسط بیگانگان” قلمداد می کند.  در همین راستا  اخیرا حملات خصمانه و مغرضانه به شاهزاده پهلوی افزایش قابل توجهی پیدا کرده است. این حملات با ادعای  دفاع از آینده دموکراسی در ایران خود مروج بد ترین رفتار ضد دموکراتیک با عقاید مخالف است. مشخصه اصلی این حملات لفاضی و افشاگری  است. استفاده از عبارات و جملاتی که صرفا به قصد تهییج احساسات خصمانه با ایجاد ترس و وهم صورت می گیرد در اندیشه ارتقاء روش تفکر مبتنی به عقلانیت نیست. به نظر می آید به فرض اینکه هدف وسیله را توجیه می کند توهین و افترا و بدنام کردن اشخاص بدون  رعایت حیثیت آنان  را مشروع می داند. یکی از بانیان این رفتار در فرهنگ سیاسی ایران حزب توده و یکی از سرسخت ترین مروجین آن حسین شریعتمداری کیهان است. تجربه شکست حزب توده و ماهیت ارتجاعی شریعتمداری پیروی  از این رفتار را به آزادیخواهان و  طرفداران دموکراسی تجویز نمی کند. هدف دموکراسی را نمی توان با ابزار ضد دموکراتیک به دست آورد. کافی است به نتیجه این حملات در فضای مجازی که مخاطبین را درگیر زشت ترین توهین ها به یکدیگر و عقاید مخالف کرده است توجه  کنند تا بفهمند  که به جای تمرین دموکراسی به بد ترین تمرین رفتار ضد دموکراتیک دست زده اند.

از سوی دیگر به نظر می آید نویسندگان این مقالات تصور می کنند کار جمهوری اسلامی تمام شده است و اکنون دشمن اصلی آنان رضا پهلوی و پادشاهی خواهانند (*****). خیال باطلی که می پندارد بدون همبستگی همه نیروهای مخالف جمهوری اسلامی متعهد به اصول دموکراتیک  و ایجاد جایگزینی معتبر و مقتدر،  نابودی جمهوری اسلامی میسر است. افراد نگران از نفوذ شاهزاده پهلوی و سلطنت طلبان در واقع به توانائی او در جلب پشتیبانی مردم علیه جمهوری اسلامی اذعان دارند. اگر نه نگرانی آنها موردی ندارد. این امر دلیل دیگری است بر این که همبستگی با این جریان سیاسی  و نه دشمنی با آن در مبارزه برای نابودی نظام موجود ضروری است و همکاری با شاهزاده پهلوی را به تداوم جمهوری اسلامی باید ارجحیت داد.

(*) سید علیرضا بهشتی، مرضیه حاجی هاشمی ، “چگونگی شکلگیری اصل ولایت فقیه به منزله ساخت قدرت در جمهوری اسلامی.” مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره دهم، شماره ۱، بهار ۱۳۹۵،  صفحه ۴۶

(**) سخنرانی دکتر موسویان رئیس شورای مرکزی جبهه ملی ایران در پیش کنگره سازمانهای جبهه ملی ایران در خارج از کشور.

(***) رُسانتیمان (به فرانسوی: Ressentiment) که به فارسی مقصر تراشی، کین ‌توزی ترجمه شده است اصطلاحی است که داریوش آشوری آنرا احساس دشمنی نسبت به آنچه کسی به عنوان علت ناکامی خود می شناسد تعریف کرده است . در آن دشمن مسئول تمام ناکامی ها و منشاء تمام ظلمات است. احساس کینه توزی به دشمن بر دیگر احساسات  از جمله واقع بینی غلبه می کند و عملا مانع تفکر منطقی و عقلانی از جمله پذیرفتن مسئولیت خود در مقابل وضعیت می شود.

(****)عنوان “شاهزاده” که در زبانهای لاتین “Prince” یا واژه های مشابه خطاب می شود حتی به شاهزاده های که دیگر ادعای سلطنت ندارند  و صرفا به مردان خانواده های سلطنتی در اروپا اطلاق می شود.  عنوان شاهزاده می تواند صرفا جنبه توصیفی داشته و الزاما بار سیاسی ندارد. امتناع مخالفین سلطنت از استفاده از این عنوان شاید به این دلیل است که ، از قضا، گمان می کنند لقب شاهزاده اعتبار سیاسی رضا پهلوی را افزایش می دهد!

(*****) علاوه بر رسانتیمان که بدان اشاره رفت علت حملات بسیار خصمانه  کنونی علیه خاندان پهلوی را می توان با استناد به مقوله ای که به انگلیسی Scapegoating  گفته می شود توضیح داد.. یک مثال از این مقوله دشمنی و حمله به مهاجرین تازه وارد بی دفاع به عنوان علت بیکاری است . کارگران محلی که در مبارزه علیه  نیروهای قدرتمند جامعه،  علت واقعی بیکاری در یک کشور، به علت پراکندگی سندیکائی خود را  نا توان می بینند مهاجرین را مورد حمله قرار می دهند. احزاب دست راستی از این مقوله سوء استفاده زیادی برای جلب رای از طریق برنامه های ضد مهاجرت می کنند. تبلیغ برای  تشدید مجازات و کاهش آزادی های فردی با حمله به مجرمین به عنوان عاملین مشکلات جامعه یکی دیگر از نمونه های این مقوله است. کسانی که در دشمنی با جمهوری اسلامی، علت واقعی ناکامی های مردم ایران،  احساس عجز و ناتوانی می کنند در جستجوی دشمنی هستند که حمله به آن در توانشان باشد. دشمنی با جمهوری اسلامی که منحصر به نوشتن مقاله است  دیگر نتیجه چندانی ندارد  در صورتی که دشمنی با خانواده پهلوی و نوشتن مقاله های خصمانه هنوز شاید مورد توجه قرار گیرد و موثر دانسته شود.    

چاپ کن