تظاهرات تئاتر شهر -تهران- نشان داد، معترضین به طور قاطعی رویکردی سکولار پیدا کرده اند و ارتباط خود را با شعارهای مذهبی بریده اند. انتخاب آگاهانه تئاتر شهر از سوی هنرمندان به مثابه یک ساختمان مدرن و نه برای مثال انتخاب یک مسجد اولین نشانه این رویکرد سکولار است. فاصله گذاری شعار های تظاهرات از شعارهای مذهبی سال ۵۷ مثل «الله اکبر» و سال ۸۸ مانند «یا حسین میر حسین» تا «از خوزستان تا تهران اتحاد اتحاد» نشان دهنده این رویکرد متفاوت است. با اینکه بی آبی و تشنگی از نشانه های کربلا و جان باختن حسین امام سوم شیعیان است اما معترضین بطور رادیکالی از این گونه نمادها گذر کرده اند. شرط نقد جامعه نقد دین است. (۱) با اینکه نوع تظاهرات به مفهوم نقد دین نیست ولی حداقل به مفهوم تمایل عمومی به گذر از حاکمیت و دخالت مذهب درهرم قدرت سیاسی است.
ویژگی ها و نمادها
۱- انتخاب محل: تئاتر شهر مدرن ترین بنای نمایش ایران است. بنای این ساختمان در زمان پهلوی دوم شروع شد، پس از ۵ سال در بهمن ۵۱ با اجرای نمایش باغ آلبالو به کارگردانی آربی آوانسیان بازگشایی شد. این بنا با ترکیب کاشی و آجر بسیار چشم نواز است. مهمترین ویژگی آن ساختمان مدور با ستونهایی است که به سبک معماری تخت جمشید طراحی شده و ویژگی دوم آن پلان مدوری است که ترکیبی ازمعماری یونان و روم باستان است. انتخاب چنین محلی برای ابراز همبستگی با خوزستان نماد گفتگو در فضای مدور است. تسخیر فضاهای عمومی همواره یکی ازدغدغه های جنبش های شهری است. با توجه به بافت جوان جمعیت این تظاهرات می توانست بسادگی در دانشگاه اتفاق بیافتد. اما این انتخاب آگاهانه نیروهای انتظامی را نیز غافلگیر کرد، چرا که از فضای محدود دانشگاه تظاهرات به فضای عمومی شهری کشیده شد. تهرانی ها مترصد فرصتی بودند تا همبستگی خود را با جنبشی که سه هفته است در فضای شهری و روستایی ایران غلیان دارد ابراز کنند.
۲- چگونگی چینش شرکت کنندگان. معترضین به سبک تئاتری ها دایره ای ایستاده اند. ایستادن دایره ای حتی در کلاس های درس نیزامروزه توصیه می شود. این نوع چینش به مفهوم ایجاد دیالوگ، گفتگو و عدم داشتن سر یا رهبری ویژه ای است و نماد نوعی برابری و مدارا گرایی است.
۳- شروع برنامه در ۹ مرداد ۱۴۰۰ آیین وار (۲) آغاز می گردد، آیین مدرنی که سرود می خواند، اعلام همبستگی با خوزستان می کند، کف می زند و مطالبه اش سرنگونی جمهوری اسلامی است. با شعار “درود بر کارگر، مرگ بر ستمگر”، همبستگی طبقاتی ایجاد کند. با شعار “کشور آب ندارد، فشار ادامه دارد” اعتراض به سیاست های محیط زیستی و محدودیت اینترنت می کند، با شعار “آبان فرزند ندارد، خوزستان آب ندارد”، تداوم وفشار حکومتی را یادآورمی شود و با شعار از «خوزستان تا تهران اتحاد اتحاد» همبستگی اتنیکی ایجاد می کند. ایرانیان هوشمندانه این حربه که اختلاف قومی موجب تجزیه طلبی می گردد با شعارهای اتحاد طلبانه بهانه را از دست حکومت ربوده اند و به جای آن درصدد تشکیل اتحادی هستند که کل نظام قدرت را هدف قرار دهد.
۴- نماد دیگری که در تظاهرات های اخیر به چشم می خورد، دست زدن معترضین به صورت ریتمیک است. این نوع دست زدن در تظاهرات کارگران هم مشهود بود که با دست زدن می گفتند: «حامی مفسد هستن، از اینترنت می ترسن.» تظاهرکنندگان چهار دهه پیش در چنین هنگامی تکبیر می گفتند. کف زدن و دست زدن نمادی است که با مذهب فاصله گذاری کامل می کند. در تظاهرات تئاتر شهر ریتم این کف زدن ها با شعارها تند تر و با سرود خوانی کند تر می شود. کف زدن نوعی حس همراهی و هماهنگی بین معترضین ایجاد می کند که انرژی افراد را برای کار جمعی بالا می برد.
۵- خواندن سرود یار دبستانی، ایستادن دایره وار و به همراه آن دست زدن مرتب هنگام خوانش ، نشانه ادامه این اعتراضات از جنبش دانشجویی ۱۸ تیر تا کنون است. انتخاب این سرود یادآوری نوعی حافظه تاریخی، امتداد اعتراضات، همیاری و پشتیبانی از یکدیگر است. انتخاب این سرود که هیچگونه نشانه مذهبی در آن نیست، فاصله گذاری شرکت کنندگان از دین را نیز نشان می دهد.
۶- ایرانیان در حافظه تاریخی خود شادی و نیکی را به یاد می آورند. اگر شعارهای اعتراضی در این تجمع نبود در ابتدا ناظرین تصور می کردند که به میدان یک جشن عمومی آمده اند. در ایران به بهانه هر ماه جشن و سروی برپا بود، مثل تیرگان یا جشن چله ۱۰ مرداد که جشن تابستانی ایرانیان است. بنابراین ایرانیان با مکانیزم هایی که از حافظه تاریخی خود بیاد دارند مثل دست زدن و سرود دسته جمعی خواندن به میدان آمده اند. نمادهای این اعتراض جشن و سرور است، آنچه که زندگی برای آن جریان دارد و نه گریه و سوگواری که با شیعه پیوند خورده است.
۶- تعداد زنان شرکت کننده در این تظاهرات بسیار چشم گیراست، آنهم با رنگ های شاد و حتی ماسک هایی به رنگ قرمز. در مجموع یکی از ویژگی های بارز اعتراضات ۱۴۰۰ که از خوزستان آغازید، شرک فعال زنان است، چه زنانی که جلوی نیروهای امنیتی ایستاده اند و آنها را از خشونت بازداشتند، چه مادران فرزندان کشتار آبان ماه که درمیدان آزادی تهران گردآمدند و چه مادران خاوران که شمع عدالت خواهی را بیش از ۴ دهه است که روشن نگه داشته اند .
۷- تئاتر شهر (۳) نماد دیگری هم هست، نماد سانسوری که تئاتری ها تحمل می کنند و همچنین از خصوصی سازی رنج می برند. از کتاب و نقاشی گرفته تا موسیقی و سینما دراین سرزمین از تیغ سانسور جان سالم به درنبرده است. تئاتری ها نماد همه هنرهایی هستند که این سالها تحت فشارهای گوناگون بودند. تئاتری که خلاصه‌اش این بود: هر که پول دارد برود در سالن‌های خصوصی تئاتر اجرا کند، هر که دوستش داریم در سالن‌های ما تئاتر اجرا کند. کسانی هم که پول ندارند و در حلقه ما نیستند مسئله ما هم نیستند! (۴)
پی نوشت:
(۱) کارل مارکس متفکر و فیلسوف آلمانی (۱۸۸۳-۱۸۱۸)
(۲) آیین در لغت پهلوی به معنای سیرت، رسم، عرف، طبع، عادت، روش، دیدن، خُلق، خصلت، منش، می‌باشد. دهخدا، لغت‌نامه، و عمید، حسن، فرهنگ عمید، مادّه آیین
(۳) معمار این بنا علی سردار افخمی بوده و ایده معماری این ساختمان راز برج طغرل گرفته است. تئاتر شهر در محلی احداث شده است که قبل از آن به کافه شهرداری معروف بوده است.
(۴)علیرضا نراقی، تئاتر خصوصی یا چگونه یاد گرفتیم در توهم آزادی سرکوب شویم ، میدان، دی ماه ۹۷
خانم پانته آ بهرامی درود بر شما!
سپاس از توجه نوپردازانه ی شما به آنچه که کنون در پهنه ی میهن در رویش ست و می رود تا بزودی به بار بنشیند!
مردمان ایران در این چهل و اندی سال حکومت ننگین اسلامی بخوبی دریافته اند که وهم از کدامین آستین برون می آید و واقعیت را رنگی دروغین می زند.
بر بنیاد این تجربه, بیشینه ی مردم ایران از حکومت مذهبی رویگردان شده اند.
این دریافت و این رویگردانی, گامهای نخست اما سترگ از رنسانس ایران اند و برای هر ایرانی آزادی خواه بسان نوروزی بر سالی و دورانی دگر…
این نوروز و این آغاز, بر همه مزد- و حقوق بگیران و عدالت خواهان, بر سپاه داد, نیکبختی آور و خوش باد!
سد آفرین! هوشمندترین گزارشی که از یک رویداد اعتراض خواندم. باریک بینی هائی که نادرند و و قلم با چشم سر و چشم دل رقص خود می پوید. درچشم من این فقط نشانۀ این نیست که راه افتاده-ایم و از ظلمات و دایرۀ شکستۀ «خط امام» بیرون جهیده ایم! مهمتر؛ نشانۀ آنست که «شادی و نیکی» در جامعه شهروندی ایرانی، توانائی چیرگی بر «روضه و نوحه» را پیدا کرده و دارد در عرصۀ عمومی رخ نشان می دهد.