زادروز خجسته شورشی آرمانخواه؛ گوهر مرام و معرفت؛ اسطوره فوتبال ایران و آسیا؛ کاپیتان پرویز قلیچ خانی
نازک بین: پرویز بزرگ، کاپیتان قلیچ و اسطوره تاریخ فوتبال ایران و یکی از بهترین های آسیا در تاریخ این قاره، به هفتاد و شش سالگی زندگی در تبعیداش، گام گذاشت. ۱۳ آذر ۱۳۲۳ برابر با چهارم نوامبر، زادروز بهترین بازیکن تاریخ فوتبال ایران، اسطوره ای با کلکسیونی از قهرمانی افتخار، معرفت، مرام و همدرد و غمخوار پائینی ها، سردار پرویز قلیچ خانی است. بی شک جایگاه و منزلت کاپیتان قلیچ، برای نسلی که خاطرات زیادی از مرد بزرگ فوتبال ایران دارد، همردیف پوریای ولی و جهان پهلوان غلامرضا تختی است. مرد بزرگی که برای تیتر یک شدن، در روزنامه ها نیازی نداشت که بخاطر آن در تیم های قدرتمند آن زمان فوتبال بازی کند. برای او ۱۷ سال سن و بازی در باشگاهی به نام کیان کافی بود تا خود را به همگان اثبات کند. از کیان تا کسب سومین قهرمانی جام ملت های آسیا راه دور و درازی بود، اما پرویز قلیچ خانی مرد پیمودن راه دور و دراز افتخارات فوتبال ایران است.
«سردار قلیچ» یا «قلیچ کبیر» وقتی آخرین دفتر مجله آرش را در تبعید بست، نوشت: من، آرش را نامه‌‌هایی به جانب وطنی که دیگر نیست می پنداشتم؛ وطنی که سالهاست بغض های مادرانِ خاوران اش، رنج کودکان پدر از دست داده اش و مقاومت زن‌های اش، اشکهای شبانه ام شده است! همواره از خود پرسیده ام آیا روزی در وطنم که دیگر نیست، یکدیگر را به آغوش خواهیم کشید؟ هر چند که اسلامگراها، همه هستی ام را غارت کردند؛ ولی آرمان هایم هنوز باقی است. کسی چه می‌داند شاید ما تبعیدیان بی‌وطن روزی برای یافتن پیراهن‌های خونین رفقای‌مان، به ایران آزاد شده بازگشتیم!
در ادامه، از مطلبی عاریه می گیرم که دوست عزیزم جهانگیر کوثری برای سایت طرفداری ارسال کرده بود. بدون اغراق و بدون موضع گیری دوستانه، جهانگیر کوثری تنها مفسر و گزارشگر ورزشی حال حاضر ایران است که بخاطر افکاراش، سلامت و اخلاق پاک اش در عزلت و دوری از حرفه ای که عاشق اش است، روزگار می گذراند. جهانگیر کوثری همچنین بازیکنی بود که هم در کنار و هم مقابل پرویز خان بازی کرده بود. وی در باره کاپیتان پرویز نوشته:
در هر پستی غیر از دروازه بان، از تمام بازیکنان آن پست بهتر بود. او بازیکن قد بلندی نبود. حتی کمی تپل بود. بازی را از تیم کیان زیر نظر منصور امیرآصفی شروع کرد. در سال ۱۹۶۴، تیمی که هدایتش را حسین فکری بر عهده داشت، ۶ بازیکن آن زمان شاهین برای حضور در آن مسابقات قهر و اعتراض کردند. به همین دلیل مجبور شدند بازیکنانی دیگر ببرند. مثلا بازیکنی از تبریز به نام خداپرست بردند یا کرم نیرلو از تیم شهاب. پرویز قلیچ خانی که در آن زمان ۱۷ ساله بود، در تیم کیان بازی می کرد. جا داشت در لیست ۲۲ نفره المپیک باشد ولی نامش نبود. منصور امیرآصفی، مربی قلیچ خانی پیش آقای فکری رفت و گفت شما مرا انتخاب کرده اید (منصور امیرآصفی دفاع چپ بی نظیر فوتبال کشورمان بود)، مرا خط بزنید و پرویز قلیچ خانی را ببرید. این جوان آینده دارد و می تواند خیلی مفید ظاهر شود. آقای فکری مربی بسیار باهوش و فهمیده ای بود و فکر کرد حال بعدا تصمیمم را خواهم گرفت. فردا لیست اعلام شد و دیدیم هم امیرآصفی در تیم است هم قلیچ خانی. یعنی هر دو را انتخاب کرد. از آنجا کار قلیچ خانی شروع شد. در مسابقات آموزشگاه ها، در تیم حکیم بازی می کرد. آنجا دفاع وسط بود ولی جلو می آمد و هافبک نیز بود. سپس یک گل در خط حمله می زد و دوباره به دفاع برمی گشت. انصافا هرکجا که بود، ۹۰ دقیقه مانند تانک می دوید. در ضربات کرنر بالاتر از همه می پرید. در کار دفاعی بالاترین ضربه را می زد. یک بازی یادم است کیان و پرسپولیس بازی داشتند. سمت راست او حسین کلانی و سمت چپش همایون بهزادی بودند. رضا کیانی راد و پرویز قلیچ خانی باید جلوی این دو بازیکن سرزن می ایستادند. پرسپولیس نیز کارش این بود به وسیله رضا وطنخواه و ابراهیم آشتیانی روی دروازه سانتر کند و آن دو مهاجم نیز سرزن بودند. در این مسابقه نه کلانی یک سر زد نه بهزادی. همه سرها را قلیچ خانی و کیانی راد زدند. نه فقط این بازی، یک بار تیم ملی با ترکیه بازی داشت در امجدیه و طلعت نامی داشتند که یک بازیکن اروپایی ترکیه بود. سرعت عالی، دریبل زنی فوق العاده، شوت زنی عالی و … بعد خیلی با تکبر به زمین آمد. پرویز قلیچ خانی را در آن مسابقه دفاع راست گذاشتند. انصافا در طول ۹۰ دقیقه، طلعت توپ به پایش نخورد. اصلا اجازه نداد او بازی کند. یک بار دیگر نیز یک تیم از چکسلواکی سابق آمده بود و یک گوش راست خیلی خوب داشتند. نمی دانستند چه کسی را مقابلش بگذارند. عرب را می خواستند بگذارند ولی می ترسیدند. پرویز قلیچ خانی را برای اولین بار دفاع چپ گذاشتند. آن بازیکن ۶۰ دقیقه بازی کرد و تعویض شد. در تیم ملی هم دفاع وسط بی نظیری بود. در بازی با استرالیا هم ما مهاجمان سرزن و بسیار خوبی داشتیم ولی قلیچ خانی را نوک بازی دادند و ۲ گل زد. ۲ تا هم به تیر دروازه زد. انصافا قلیچ خانی یک استثنا در فوتبال کشورمان بود. یک روز نزدیک به ۳۰ سال پیش با علی پروین در یک برنامه تلویزیونی صحبت می کردم. گفتم به نظر شما بهترین فوتبالیست کشورمان کیست؟ حتی می توانی خودت را بگویی. گفت من؟ پرویز قلیچ خانی که با هم در کیان بودیم. اگر او فوتبالیست است، پس من چه هستم. حال پروین نیز بازیکن بزرگی بوده و تداوم داشته ولی خودش می گفت پرویز قلیچ خانی. من خودم وقتی در راه آهن بودم، یک بازی مقابل قلیچ خانی بازی کردم. آن قدر باران در امجدیه آمده بود که نمی توانستی بدوی. توپ ها هم چرمی تر و سنگین تر بود. من نیز جوانی ۱۷-۱۸ ساله بودم که در آن زمان در نیمه دوم تعویضی برای بازی در دفاع چپ به زمین آمدم. سپس مربی گفت این بازیکن را بگیر. دیدم قلیچ خانی را می گوید. یک جا توپ بین مان افتاد. هر دو تکل رفتیم. همه آنجا فکر کردند من له شده ام و قلیچ خانی مانند یک تانک از روی من رد شده است. سپس خودش دستم را گرفت و تکانم داد. هم از نظر قدرت بندی، سرعت، شوت، دریبل، سر زدن، بازی گروهی، شعور بازی و … بی نظیر و استثنا بود. من او را دفاع وسط گذاشتم ولی در هر پستی او را به جز دروازه بان قرار دهیم، از همه بهتر است.
پرویز قلیچ خانی،در جام ملت های آسیا نیز پرافتخارترین بازیکن این مسابقات است. قلیچ خانی در سه دوره جام ملت ها به میدان رفت و در مسابقات ۱۹۶۸، ۱۹۷۲ و ۱۹۷۶ مجموعا ۱۲ بازی برای ایران انجام داد و رکورد کم نظیر ۱۲ برد متوالی را با ایران به دست آورد. پرویز ۳ بار پیاپی قهرمانی این مسابقات را با ایران از آن خود کرد. و سرانجام دو بار عنوان مرد سال فوتبال ایران، قهرمانی بازی های آسیایی ۱۹۷۴ و نایب قهرمانی ۱۹۶۶ و عنوان سوم باشگاه های آسیا از دیگر افتخارات بازیکن اسطوره ای فوتبال ایران است.مرد سال فوتبال کیهان ورزشی ۱۳۴۴ ، ۱۳۵۱” با فاصله‌ی ۷ سال دوبار بهترین بازیکن کشور انتخاب شد. پرویز قلیچ خانی در ۱۳ آذر ۱۳۲۴ در محلۀ صابون پزخانه، پشت میدان انبار گندم، نزدیک میدان شوش تهران در خانواده ای زحمتکش و فقیر متولد شد. وی در ابتدا در دبیرستان ادیب و در کلاس هفتم به همراه تیم فوتبال این دبیرستان، قهرمان دبیرستان های تهران و کشور شد. پس از آن به دبیرستان حکیم رفت و سه سال متوالی نیز به همراه تیم فوتبال این دبیرستان قهرمان شد. باشگاه کیان تهران سه تیم فوتبال داشت، که تیم ببر در دسته سوم و تیم البرز در دسته دوم بازی می کردند. اولین بازی ملی وی در این مسابقات و در برابر تیم ملی آلمان شرقی بود. مهمترین بازی و گل سرنوشت ساز قلیچ خانی در فینال جام ملت های آسیا در سال ۱۳۴۷ و در مقابل اسراییل قهرمان دوره قبل روی داد. اسراییل در ابتدا در نیمه اول گل زد. در نیمه دوم، در ابتدا ایران با گل حسین کلانی موفق به تساوی نتیجه با اسراییل شد. گل دوم ایران با شوت بسیار پرقدرت و سرکش قلیچ خانی، از میانه زمین با پشت سرگذاشتن چند بازیکن حریف، هیچ شانسی به اسحاق وسیوکر دروازه بان بلند قامت اسراییل برای مهار آن نداد. در این بازی ایران برای اولین بار قهرمان آسیا شد. دو گل مهم او در بازی برگشت مقدماتی المپیک ۱۹۷۲ مونیخ در تهران برابر استرالیا ، از جمله گلهای خاطره ای تاریخ فوتبال ایران است.
از آرشیو تاریخ
نام پرویز قلیچ خانی
شهرت کیانی شجاع – سردار قلیچ
تولد ۱۳ آذر ۱۳۲۴ تهران – شهباز جنوبی
رشته فوتبال – مدافع مرکزی , با قابلیت حضور در تمام پست ها , بجز دروازه بانی
باشگاه کیان – تاج – پاس – عقاب – دارایی – پرسپولیس – سن خوزه ارث کوئیک ( لیگ آمریکا )
سابقه ملی ۵۵ – ۱۳۴۲ ( ۱۴ سال )
نخستین حضور ملی ۱۴ مهر ۱۳۴۳ المپیک توکیو برابر آلمان شرقی ( نتیجه ۴ بر صفر بسود آلمانشرقی )
آخرین حضور ملی ۲۴ اسفند ۱۳۵۵ امجدیه – بازی دوستانه با مجارستان ( ۲ بر صفر بسود مجارستان )
لیست افتخارات پرویز قلیچ خانی
حضور در المپیک توکیو تیم ملی 1343
عنوان نهم , باشگاههای تهران کیان 1344 آذر
مرد سال فوتبال ( کیهان ورزشی ) کیان 1344 اسفند
قهرمان آموزشگاههای تهران دبیرستان حکیم 1345 فروردین
عنوان هشتم باشگاههای تهران کیان 1345 اردیبهشت
نائب قهرمان بازیهای آسیایی تیم ملی 1345 آذر
عضو تیم منتخب آسیا تیم ملی 1345 آذر
قهرمان آموزشگاههای تهران دبیرستان حکیم 1346 فروردین
قهرمان جام ملتهای آسیا تیم ملی 1347 اردیبهشت
نائب قهرمان تورنمنت جام دوستی تهران 1347 اسفند
فرد دوم برگزیده فوتبال ( کیهان ورزشی ) تاج 1348
قهرمان جام حذفی تهران تاج 1348
عنوان سوم ارتش های جهان نیروهای مسلح 1348
قهرمان جام عمران منطقه ای ( پیمان سنتو ) تیم ملی 1349 شهریور
قهرمان جام میلز ( هندوستان ) تاج 1349 آبان
قهرمان جام باشگاههای ایران ( جام منطقه ای ) تاج 1349 بهمن
دومین فوتبالیست سال ایران تاج 1349 اسفند
قهرمان تورنمنت بین المللی کوروش کبیر تیم ملی 1350 تیر
قهرمان جام باشگاههای تهران تاج 1350 تیر
نائب قهرمان باشگاههای ایران ( جام منطقه ای ) پاس 1350 اسفند
فوتبالیست برگزیده سال ( کیهان ورزشی ) پاس 1351 فروردین
قهرمان جام ملتهای آسیا ( بانکوک ) تیم ملی 1351 اردیبهشت
صعود به المپیک مونیخ تیم ملی 1351 خرداد
حضور در جام استقلال برزیل تیم ملی 1351 خرداد و تیر
حضور در المپیک مونیخ ( آلمانغربی ) تیم ملی 1351 شهریور
نائب قهرمان باشگاههای عقاب 1351 اسفند
قهرمان مسابقات انتخابی جام جهانی ( عرب آسیا ) تیم ملی 1352 اردیبهشت و خرداد
عنوان چهارم باشگاههای ایران (جام تخت جمشید ) عقاب 1352 دی
قهرمان جام ایران تیم ملی 1353 مرداد
قهرمان بازیهای آسیایی تیم ملی 1353 شهریور
عنوان هشتم باشگاههای ایران ( جام تخت جمشید ) عقاب 1353 آذر
صعود به المپیک مونترال تیم ملی 1354 شهریور
عنوان ششم باشگاههای ایران ( جام تخت جمشید ) دارایی 1354 آذر
قهرمان جام ملتهای آسیا ( تهران ) تیم ملی 1355 خرداد
حضور در المپیک مونترال تیم ملی 1355 مرداد
عنوان پنجم باشگاههای ایران ( جام تخت جمشید ) دارایی 1355 آذر
نائب قهرمان باشگاههای ایران ( جام تخت جمشید ) پرسپولیس 1356
عضویت باشگاهی
کیان ۱۳۴۱ – ۱۳۴۶ ( ۵ سال )
تاج تیر ماه ۱۳۴۷ الی تیر ماه ۱۳۵۰ ( ۳ سال )
پاس مرداد ماه ۱۳۵۰ الی مرداد ماه ۱۳۵۱ ( ۱ سال )
عقاب مرداد ماه ۱۳۵۱ الی آذر ماه ۱۳۵۳ ( ۲۸ ماه )
دارایی بهمن ماه ۱۳۵۳ الی آذر ماه ۱۳۵۵ ( ۲۲ ماه )
پرسپولیس دی ماه ۱۳۵۵ الی شهریور ۱۳۵۶ ( ۹ ماه )
سن خوزه ارس کوئیک دی ماه ۱۳۵۶ الی ۱۳۵۸ ( حدود ۱۸ ماه )
کاپیتان پرویز را باید برای تمام ۷۶ سال زندگی اش ستود که واقعا نمونه ست.
تعجب می کنم که در چند نوشته ای که اخیرا در باره ی کاپیتان پرویز خواندم بیشتر در مورد سالهای اخیر دور میزند.
در حالیکه کاپیتان پرویز که در تیم های مختلف باشگاهی حکومت گذشته چون کیان ، تاج ، پاس ، عقاب ، پرسپولیس بازی کرده بود به تمامیت دو حکومت نه گفت……..
نقل قولی از دکتر محمد قراگوزلو میاورم که سال گذشته در همین اخبار روز منتشر شد.
” برخلاف مارادونا، قلیچ از موضعی انقلابی و رادیکال در برابر هر دو حکومت پیش و پس از بهمن ۵۷ ایستاده، مبارزه کرده، به زندان افتاده و رنج توانکاه تبعید۴۰ ساله را به دوش کشیده است. قلیچ با وجود توانایی های انکار ناپذیر فنی، اتوریته ی بی چون و چرای ورزشی و اخلاقی و به اجماع تمام علاقه مندان حرفه ای فوتبال برجسته ترین فوتبالیست تاریخ این کشور هرگز مجال مربیگری یک تیم باشگاهی و ملی را نیافته و در هیچ برهه ای از زندگی پربار ۷۵ ساله خود مورد “عنایت” هیچ دولتی نبوده! “
زنده، تندرست و سرافراز باشید رفیق کارگران وهمراه زحمتکشان!
آیا براستی پرویز عزیز یک “شورشی آرمانخواه” است؟ آیا تلاش پیگیر و بیست ساله ی او در انتشار دشوار “آرش” را میتوان به یک “شورشی آرمانخواه” نسبت داد؟ بیاد بیاوریم که “آرش” تنها تریبیون یا جبهه ای بود که بگونه ای غیر رسمی نیروی چپ را گرد هم آورده بود, کار عظیمی که هیچکس دیگر تاکنون نکرده است!
در برابر پرویز قلیچ خانی که توانمندانه در برابر توفان ایستاده ست, علی پروین را می بینیم که چگونه در پستی سار حکومت اسلامی فرو افتاده ست…
اگر دادگرانه بنگریم, “علی” بخشی از “آنان” بوده ست… “پرویز ما” اما, مانند تختی, پهلوانی عمیقا مردمی بوده ست که سربلندی های برآمده از کنشگری اجتماعی چشمگیرش بر افتخارات فوتبالی او پیشی گرفته است!
دورد به قلیچ قهرمان. پرویز خان مظهر انسانیت و عدالت هست.