انشعاب گفتە میشود محصول پویایی سیاسی جامعە است، اما آیا واقعا انشعاب در احزاب چپ در ایران و کردستان فرآیند پویایی سیاسی است یا اینکە اشکال را بایستی در جای دیگر جستجو کرد. در خصوص انشعاب در احزاب راست بە ندرت نشانی از پویای سیاسی دیدە میشود چون اساسا بیشتر انشعابات نە سیاسی، عقیدتی و ایدولوژیک بلکە در کیستی، منافع و سود شخصی و در خوشبینانەترین حالت در سیستم بوروکراتیک و چگونگی رهبری بودە است. از این جهت کە این انشعابات محصول اصطکاکات جریانهای فکری درون گروهی بر سر مسائل ایدولوژیک نبودند هیچ محصول فکری را نمیتوان از این انشعابات انتظار داشت و قضا انشعاب بە ضرر این احزاب و کسانی بودە است کە برنامەهای سیاسی خود را در این احزاب میدیدند.
انشعاب در احزاب چپ گاها فراتر از موضوع بر سر قدرت شخصی، سیستم بوروکراتیک سازمانی و یا موارد سطحی از این قبیل بودە است بلکە بیشتر بر سر تضادهای فکری و ایدئولوژیک انجام میگرفتە است کە خود در پویای سیاسی جامعە، حداقل در کردستان، نقش بسیار مثبت ایجاد کردە است، این رویە از انشعابات تا اواخر دهە قرن بیستم معمول بود. اما انشعابات اخیر در احزاب چپ ایرانی و کردستانی اگرچە بر سر رهبری و منافع شخصی نیست و کمتر بە خاطر تضادهای فکری و ایدئولوژیک است اثری در پویای سیاسی جامعە ایجاد نکردە است بلکە همانند انشعابات دست راستی ها مضر و مخل برای یک جامعە سیاسی پویا بودە است .
پرسش این است کە اگر انشعابات در جریانهای چپ ایرانی و کردستانی دیگر همانند گذشتە محصول تضادهای فکری و ایدولوژیکی درون گروهی نیست، پس ریشە این انشعابات را در کجا بایستی جستجو کرد. سادەترین پاسخ بە این پرسش را گاها بە تک قطبی شدن جهان نسبت میدهند کە در آن سیستم سرمایەداری بعد از فروپاشی بلوک شرق یکەتاز میدان میشود. این پاسخ اگرچە ظاهرا پاسخگوی پرسش بالاست اما اگر پرسش را بە این صورت کە چرا اصلا چپ در برابر سرمایەداری شکست خورد ممکن است پاسخ تک قطبی شدن جهان را پاسخی سطحی نگرانە، سادە و سفسطە و مغالطە آمیز دید. چرا کە نمیشود پاسخ پرسش اینکە چرا چپ در برابر سرمایەداری شکست خوردند، این باشد کە چون سرمایەداری پیروز میدان شد . پس برای یافتن پاسخ نیاز بە یک تحلیل فلسفی وجود دارد.
برای پاسخ بە این پرسش جوهری از یک نظریە فراموش شدە ماکس ویبر و نظریە مفهوم تاریخی (Historical Concept) رینهارد کوسلک استفادە میکنم. ویبر در حالیکە همانند کارل مارکس جامعە را بە قشرهای مختلف تقسیم میکند اما بر خلاف مارکس کە ملاک داشتن یا نداشتن ابزار تولید را معیار تقسیم طبقە میداند، او معتقد است کە بازار اقتصادی تعیین کنندە موقعیت فرد در طبقە است و افراد بە واسطە مقدار سهمی کە از بازار دارند در یک قشر و طبقە معین جامعە قرار میگیرد. این وضعیت در اوج جامعە سرمایەداری امکان وجود دارد. او میگوید دلیلی قانع کنندەای برای تقسیم بی چون چرای جامعە بە دو طبقە پرولتاریا و بورژوازی وجود ندارد بلکە جامعە بە چهار طبقە: طبقە بالا (Upper Class)، قشر میانە جامعە کە تولید فکر میکنند (The property less white-collar workers)، خردە بورژواها (The petty bourgeoisie) و طبقە کارگر ( The manual working class) تقسیم میشود. او میگوید در یک جامعە سرمایەداری طبقەای کە مدام در حال توسعە است طبقە میانە جامعە است کە تولید فکر میکنند و بە کارگرانی گفتە میشود کە فکر خود را در بازار بە فرش می رسانند. ویبر میگوید با توسعە سرمایەداری و رشد و توسعە صنعت و تکنولوژی نیاز دولت ها بە چنین کارگرانی زیاد و زیاتر میشود. بنابراین افراد در طبقات پاییتر از طبقە بالای جامعە (Upper Class) می توانند از طبقەای بە طبقەی دیگر بە واسطە تحرک اجتماعی ( social mobility ) نقل جایگاە اجتماعی کنند. بنابراین افراد طبقە میانە جامعە بطور مدام در حال گسترش هستند و این طبقە پتانسل رویاروی با سیستم سرمایەداری را ندارد بلکە خود بە بخشی از آن تبدیل می شود. مکانیسم تحرک اجتماعی موجب میشود کە حدود، وسعت و دامنە طبقە بطور مدام در حال تغییر باشد. منتقدان بر این باورند کە چون افراد بە واسطە تحرک اجتماعی جایگاە خود را می توانند تغییر دهند بنابراین طبقە بە خودی خود یک جامعە را بە وجود نخواهد آورد چون شرط بقای یک جامعە، وفادارای افراد بە جامعە است. افراد با تغییر در موقیت اجتماعی خود و با جهش از طبقەای بە طبقە دیگر وفاداری خود بە طبقە پیشین را از دست خواهد داد. این وضعیت مختص شرایط یک جامعە سرمایەداری است. پیش از این خط حایل میان طبقات اجتماعی بە ندرت دچار تغییر میشد، افرادی کە در طبقەی کارگر بە دنیا میامدند ممکن بود فرزندانشان نیز در همان طبقە باقی بمانند. تدام و ماندگاری افراد در طبقە برای چند نسل نوعی وفاداری بە طبقە را ایجاد میکردە است کە این وفاداری بە طبقە میتوانست در بسیج افراد طبقە علیە طبقەی سرمایە داری استفادە کرد. بنابراین میتوان گفت کە مفهوم طبقە و کارگر دچار تغییرات بنیادی در معنا شدەاند.
از طرف دیگر رینهارد کوسلک (Reinhard Koselleck) بر این باور است کە مفاهیم در بدو تولد عاری از بار فکری و ایدیولووژیک هستند، شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مفاهیم سادە را بە مفاهیم تاریخی (Historical Concept) تبدیل میکنند. بنابراین با تغییر در شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مفاهیم تاریخی نیز دچار تغییرات در معنا ( Semantic Development) میشوند تا بتوانند جوابگوی نیازهای زمان خود باشند. این تغییر سمنتیکی شامل حال همە مفاهیمی میشوند کە ما انسانها در زندگی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خود از آنها استفادە میکنیم و مفهوم طبقە از این قاعدە مستثنا نیست.
شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جهان از دهە ٩٠ میلادی تغییرات بنیادین در مفهوم طبقە ایجاد کردە است، طبقە دیگر نە مانند گذشتە یک مفهوم با تعریف ثابت نیست، بلکە تغییر معنای مفهوم طبقە نیازمند باز تعریف این مفهوم در کانتست زمان است، امری کە بە ندرت احزاب چپ بدان پرداختەاند. بە جای آن احزاب چپ کلاسیک از مفهوم طبقە با همان تعریفی کە مارکس آن را ثابت میپندارد استفادە میکنند. عدم همخوان کردن برنامەهای سیاسی احزاب چپ با مفاهیمی کە در گذر زمان بر سر مفهوم طبقە آمدە است موجب شدە است این احزاب نتوانند درک واقعی از نیازهای یک طبقە با مفهوم تازە داشتە باشند.
در ایران و کردستان اگرچە تغییر معنای در مفهوم طبقە بر خلاف آنچە در کشورهای صنعتی اتفاق میافتد، کندتر و کمتر دیدە میشود، اما مفهوم طبقە از خصلت های یک مفهوم ثابت کە توان تعریف یک جامعە (Community) را داشتە باشد عاری شدە است. کارگری کە دیروز خود را متعلق بە طبقە کارگر میدانست، امروز با جهش از طبقەای بە طبقە دیگر وفاداری خود بە طبقە پیشین را از دست دادە است. آنهای کە هنوز در طبقە پایینتر جامعە هستند و فرصت جهش طبقەای (Social mobility) نداشتەاند امیدشان در پیروزی طبقە خود بر طبقە دیگر جامعە نیست بلکە امیدشان بە پیوستن بە طبقە بالاتر جامعە است. جا ماندن احزاب چپ سنتی از باز تعریف مداوم مفهوم طبقە میتواند یکی از دلایلی سرخوردگی سیاسی این احزاب و در نتجە انشعاب در آنها باشد.
