از ماه سپتامبر(شهریور) سال جاری ثبات شکننده کوزوو که از سال ۱۹۹۹، به دنبال دخالت پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) پایدارمانده است، با مخاطره پیش روندهای مواجه بوده است. برخوردهای بین صربها و نیروهای امنیتی کوزوو در ماه نوامبرارتش صربستان را به آماده باش کامل قرار درآورد. چندین مقام بلند پایه صرب، از جمله رئیس جمهور الکساندر وچیچ اعلام کردند که ارتش صربستان ممکن است برای محافظت از صربها، که اکثریت جمعیت منطقه را تشکیل میدهند در کوزووی شمالی مستقرشود.
مسکو برای دامن زدن به بحران انگیزههای طبیعی دارد. برهم خوردن امنیت منطقهای میتواند برای صربستان که آرزوی پیوستن به اتحادیه اروپا را دارد و با خوش بینی (تاریخ آن را) سال ۲۰۲۵تعیین کرده است موانعی را ایجاد کند. حمایت غرب از کوزوو از لحاظ تاریخی تلاش پیوستن به اروپای صربستان را تحلیل برده است و طبق نظر سنجی انجام شده از سوی ناظر انتخاباتی دموستات مستقر دربلگراد در ژوئن ۲۰۲۲ ، پنجاه ویک درصد(۵۱) از از افراد (پاسخ دهنده) گفتهاند که ممکن است دریک رفراندوم ملی علیه عضویت دراتحادیه اروپا رای دهند.
اما روسیه با گسترش تنشها، میتواند هم از گسترش اتحادیه اروپا و ناتو در منطقه جلوگیری کند، و هم با انتقال مرکز توجه از کیف به بالکان فشار غرب روی نیروهای روسی دراوکراین را کاهش دهد.
در تمام سالهای دههی ۱۹۹۰، ناتو درازبین رفتن یوگسلاوی، که تصور میشد تحت سلطهی صربستان است نقش برجستهای ایفا کرد. درحالی که غرب ازابتکارهای استقلال بوسنی و کرواسی و خودمختاری کوزوو پشتیبانی میکرد، صربستان مورد حمایت روسیه بود. این سیاستها همراه با اشغال فرودگاه سلاتینای کوزوو در سال ۱۹۹۹ به تنش قابل ملاحظهای بین ناتو و روسیه دامن زد که به ” یکی از حادترین بن بستها بین روسیه و غرب پس از پایان جنگ سرد” منجرشد.
روسیه، اما دردههی ۱۹۹۰ برای حمایت بسنده ازصربستان بسیار ضعیف بود. و پس ازآنکه اسلوبودان میلوسویچ رئیس جمهور یوگسلاوی در سال ۲۰۰۰ برکنارشد، نیروهای روسیه هم در سال ۲۰۰۳ از کوزوو عقب نشینی کردند، درعوض، نخبگان سیاسی صربستان ائتلاف محتاطانه با اروپا را در عین عدم صمیمیت با امریکا پیگیری کردند. هم زمان، صربستان و روسیه با رشد روابط اقتصادی، پذیرفتن ارثیه مشترک اسلاویک ارتودوکس، ورنجش نسبت به نقش ناتو در امور خود روابط نزدیکتری را برقرارکردند.
در دههی ۲۰۰۰سرزمینهای تحت کنترل صربستان با رای گیری مسالمت آمیز در سال ۲۰۰۶ برای استقلال مونته نگرو و درسال۲۰۰۸ برای استقلال کوزوو به جداشدن ادامه دادند. با این حال برخلاف دیگر ابتکارهای تجزیهطلبانه در یوگسلاوی سابق، کوزوو از کسب رسمیت عمومی شکست خورد. تقریبا نیمی از اعضا مجمع عمومی سازمان ملل که اسپانیا، یونان، اسلواکی و رومانی اعضا ناتو و اتحادیه اروپا در راس آنها بودند از به رسمیت شناختن استقلال کوزوو سرباز زدند.
مسکو به شدت مخالف استقلال کوزوو بود، و کرملین قبل ازبیانیه اعلام استقلال درماه فوریه ۲۰۰۸، در صورت پیشرفت برنامه استقلال، نسبت به پی آمدهای ژئوپلیتیکی آن هشدار داده بود. شش ماه بعد، روسیه با توسل به “نمونه کوزوو” به گرجستان حمله کرد و سرزمینهای جدایی طلب آبخازیا و اوستیا را به عنوان سرزمینهای مستقل به رسمیت شناخت. کرملین اکنون ازهمان پارادایم برای توجیه حمایت خود از سرزمینهای جدایی طلب در اوکراین استفاده میکند.
کرملین که درحال حاضر گرفتار باتلاق اوکراین است ، با برجسته کردن احساسات ملی گرایانه صربها برای دامن زدن به نا آرامی بیشتردر بالکان تلاش میکند. انجام این کار بیتردید برخی تلاشهای سیاسی، اقتصادی و نظامی غرب را از اوکراین دور خواهد کرد.
نفوذ روسیه بر صربستان در سالهای اخیر رو به افزایش بوده است، و سیاست مداران صرب در رابطه با کوزوو شمالی مدعیتر شدهاند. اگرچه کل تجارت بین روسیه و صربستان در مقایسه با اتحادیه اروپا ناچیزاست، اما روسیه یک چهارم نفت وارداتی صربستان را تامین میکند، درعین حال گازپروم ۵۱ درصد از سهام شرکت بزرگ نفت و گاز صربستان، Naftna Industrija Srbije را درسال ۲۰۰۹ به دست آورد.
قدرت وتو روسیه در شورای امنیت سازمان ملل مانع به رسمیت شناخته شدن بیشتر کوزوو شده است، که این امر مفید بودن مسکو به عنوان یک متحد دیپلماتیک را نشان میدهد. ضمنا پوتین به قابل تحسینترین رهبر بینالمللی صربها تبدیل شده است، و از زمان تهاجم به اوکراین ( در صربستان) راهپیماییهای متعددی به هواداری از پوتین و هواداری از روسیه برگزارشده است. براساس نظر سنجی جدید، تقریبا ۷۰ درصد صربها ناتو را مسئول جنگ(در اوکراین) میدانند.
ایجادتعادل بین محبوبیت پوتین و روابط صربستان با اروپا برای وچیچ رئیس جمهور صربستان وظیفه حساسی بوده است. اگرچه او تجاوز روسیه به اوکراین را محکوم کرد، اما ازاِعمال تحریمها علیه کرملین خودداری کرد، واین امردرماه ژوئن سبب هشدار اولاف شولز صدراعظم آلمان شد که وچیچ باید بین اروپا و روسیه یکی را انتخاب کند.
اما رهبر صربستان در ماه می قرارداد سه ساله گاز با روسیه را امضا، و در ماه سپتامبر برای “مشورت” با مسکو درباره مسائل سیاست خارجی موافقت کرد. اقدامهای دیگر، مانند دوبرابرکردن پروازها ازمسکو به بلگراد، تمایل کمک صربستان به روسیه برای ناکارآمدکردن تحریمهای غربی را نشان میدهد.
.نگرانی آورترین موضوع برای مقامات غربی تلاشهای روسیه در طی دههی گذشته برای تغییر توازن نظامی بین صربستان و کوزوو بوده است. یک مرکز کمکهای بشردوستانه روسی مستقر در شهر نیس صربستان، که به مرزکوزوو نزدیک است و درسال ۲۰۱۲ گشایش یافت، مظنون به پایگاه نظامی مخفی روسیه است که از سوی “کرملین برای جاسوسی روی منافع امریکا در بالکان راه اندازی شده است.” به علاوه، صربستان واردات سلاح های روسی را افزایش داده است، درعین حال مانورهای نظامی مشترک بین صربستان، روسیه و بلاروس تحت عنوان “برادری اسلاویک” هر ساله از سال ۲۰۱۵ برگزار شده است.
بازیگران غیر دولتی مورد حمایت روسیه به نوبه خود به صورت فزایندهای درصربستان فعال شدهاند. درسال ۲۰۰۹، شرکتهای نظامی و امنیتی خصوصی روسیه، و نیز سازمانهایی مرکب از کهنه سربازان روسی، در هماهنگی با شرکای صرب خود، در اردوهای جوانان صرب در زلاتیبور صربستان آغاز به کارکردند. این موارد به مثابه اقدامهایی برای پرورش نسل آینده رزمندگان تلقی میشد و سرانجام در سال ۲۰۱۸ از سوی پلیس تعطیل شد.
گروه دوچرخه سواری گرگهای شب روسیه، که در تصرف کریمه در سال ۲۰۱۴ و ناآرامیهای پس ازآن در اوکراین نقش اساسی ایفا کرده است، هم بخش صربی خود را افتتاح وسالها به مسافرتهای جادهای در منطقه دست زده است. و در ماه دسامبر، یک مرکز فرهنگی ” برای تقویت و گسترش روابط دوستانه بین روسیه و صربستان با کمک “قدرت نرم” از سوی شرکت نظامی خصوصی روسی وانگر- که به همین شکل در اوکراین میجنگد- در صربستان افتتاح شد.
استفاده ازاین نیروها برای تهدید به قیامی سطح پایین در کوزوو میتواند سبب هشدارعظیمی درناتو و اتحادیه اروپا شود. اما تلاشهای روسیه برای روشن کردن شعلههای ملیگرایی صربها نیز بوسنی و هرزگوین را هدف خواهد گرفت. ریپابلیکا سرپسکا (Republika Srpska) سرزمین تحت سلطهی صربهای کشور، در سال ۱۹۹۵ شرط تقسیم قدرت را به عنوان بخشی از قرارداد صلح دیتون پذیرفت، و نیروهای روسی درسال ۲۰۰۳ طبق همان قرارداد از کشورعقب نشینی کردند.
با این حال، میلوراد دودیک (Milorad Dodik)، رئیس جمهورریپابلیکا سرپسکا ( از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ هم رئیس جمهور بود)، به صورت فزاینده ای با کرملین متحد شده است و در طی دههی گذشته گامهای بزرگتری برای اعلام استقلال منطقهی خود از بوسنی وهرزگوین برداشته است. نیروهای امنیتی ریپابلیکا سرپسکا اکنون به خوبی به سلاحهای روسی مجهز شدهاند، درعین حال مسکوتایید ضمنی حمایت از و گسترش گروههای شبه نظامی ریپابلیکا سرپسکا را داده است. این باور که گروه شبه نظامی بوسنیایی – صربی معروف به افتخار صرب درمرکزکمکهای بشردوستانه در نیس آموزش دیدهاند و گرگهای شب نیز بارها راه پیماییهایی درآن سرزمین برگزار کردهاند وجود دارد.
از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین، دودیک حمایت خود را از روسیه اعلام کرده است، و درمورد توانایی خود برای دامن زدن به نا آرامی در بوسنی و هرزگوین با حمایت محدود دولتی وغیردولتی روسی هشدار داده است. در پاسخ، هیئت دیده بان صلح اتحادیه اروپا در کشور(EUFOR )، یا عملیات آلتی(Operation Althea)، حضورافراد خود را با افزایش از ۶۰۰ به 1.100 نفر از زمان تهاجم (به اوکراین) درماه فوریه تقریبا دوبرابر کرده است.
با این حال، (این رقم) هم در مقایسه با نیروی کوزووی تحت هدایت ناتو (KFOR)، که درکشوری کم جمعیت تر و کوچکتراز بوسنی و هرزگوین تقریبا ۳.۷۰۰ سرباز دارد، و کمکهای بیشتری را از نمایندگی حاکمیت و قانون اتحادیه اروپا(EULEX) در کوزوودریافت میکند رنگ میبازد. به پیش بردن ابتکار استقلال ریپابلیکا سرپسکا به نقطهای که روسیه بتواند آن رارسما به رسمیت بشناسد وازآن حمایت کند ممکن است به نوبهی خود نیروی بینالمللی کوچکتر را درآنجا به سرعت دست پاچه کند. این امر میتواند درمیان اقلیت قومی کرواتِ داخل بوسنی و هرزگوین، که رهبران آنها روابط نزدیکی با مسکو دارند به فراخوان به استقلال دامن بزند.
ناسازگاریها درائتلاف غربی برسر رویکرد جمعی به بالکان درماههای اخیر آشکارشده بود. در حالیکه بریتانیا وامریکا تحریمهایی را بر “سیاست مداران مختلف بوسنیایی که یک پارچگی ارضی کشور را تهدید میکنند” اِعمال کردند، اتحادیه اروپا ، بیشتر به خاطر مخالفت اسلونی، کرواسی و مجارستان، عدم تحریم را برگزید. و درحالیکه کرواسی در ماه دسامبر به حوزه شنگن پذیرفته شد، اما ورود رومانی، و بلغارستان، اعضا سابق اتحادیه اروپا از سال ۲۰۰۷، از سوی اتریش مورد موافقت قرار نگرفت، درعینحال هلند با همان استدلال با پیوستن بلغارستان به حوزه شنگن مخالفت کرد.
مدیریت موثرخشونت بالقوه در یوگسلاوی سابق درعین ادامه تلاشهای ائتلافی دیگراعضا اتحادیه اروپا/ناتو میتواند دشوار بودن رفتار ائتلاف غربی را ثابت نماید. درسال ۲۰۲۲ میلیاردها دلار کمک ومساعدت به اوکراین از قبل فراهم شده بود. روبه رو شدن با بی ثباتی بیشتردر بالکان هم چنین میتواند کاستیهای سیاست ناتو در منطقه رااز سالهای دههی ۱۹۹۰ و فقدان راه حل پایدار ودرازمدت برای مقابله با موضوعاتی که بالکان را غرق میکند برجسته نماید.
با این حال درماه های اخیر تلاشهای ائتلاف منطقه ای برچیده شده بود. در ماه جولای، اتحادیه اروپا گفتگوهایی را برای پذیرش عضویت آلبانی و مقدونیه شمالی در سازمان (اتحادیه اروپا) دوباره آغازکرد، بوسنی و هرزگوین در ۱۵ دسامبر رسما به عنوان نامزد عضویت پذیرفته شده بود، و کوزوو در ۱۴ دسامبر درخواست عضویت داده بود. عضویت ناتو هم برای کوزوو و هم برای بوسنی هرزگوین تاحدزیادی در تعلیق باقی میماند، هرچند، درحال حاضربرای صربستان که ناتو را دشمن خود تلقی میکند موضع قابل بحثی نیست.
کار مهم مستلزم یک پارچه کردن این سه کشور تقسیم شده در ائتلاف غربی است و به تازگی تلاشها برای سرعت بخشیدن به این روند تا حد زیادی افزایش یافته بود. برنامه دولت رئیس جمهور دونالد ترامپ برای تغییر مرز صربستان- کوزوو کمی با موفقیت همراه شد، اما پیشنهاد تشکیل انجمن شهرداریهای صرب در کوزوو، به خاطر ایجاد زمینه برای رپابلیکا سرپسکای دیگری مورد انتقاد قرار گرفته بود.
نقش نیروهای اطلاعاتی روسیه و ملیگرایان صرب درکودتای سال ۲۰۱۶ در مونته نگرو*، که برای از خط خارج کردن نزدیکی کشوربه ناتو تلاش میکردند، درازایی راهی را که مسکو برای دست یابی به هدفهایش خواهد پیمود آشکارمیکند. مقامات غربی، از این رو، باید نسبت به توان بالقوه روسیه در منطقه با احتیاط رفتار نمایند. گسترش ستیزههای حل ناشده بالکان اکنون بخش مهمی از تلاشهای کرملین برای ممانعت از ائتلاف غربی دراروپا و برداشتن فشار ناشی از جنگ آن با اوکراین است.
جان .پی روهی روزنامهنگار استرالیایی – امریکایی است که در واشنگتن دی سی زندگی میکند. او همکار ویراستار سیاست راهبردی و همکار چندین نشریه در دیگر امور خارجی است. او درحال حاضر مشغول به پایان بردن کتابی درباره روسیه است که درسال ۲۰۲۲ منتشر می شود.
https://countercurrents.org/2022/12/moscows-leverage-in-the-balkans/?swcfpc=1
*- بنا به ادعای بازرس ویژه مونته نگرو توطئه کودتایی برای روز ۱۶ اکتبر سال ۲۰۱۶، که هم زمان با روز انتخابات پارلمانی در مونته نگرو بود طراحی و آماده شده بود. در سپتامبر سال ۲۰۱۷ دادگاه متهمان مرتبط با توطئه در دادگاه عالی پادگورسیا پایتخت مونته نگرو آغاز شد. متهمان متشکل از رهبران اپوزیسیون و سازمانهای اطلاعاتی روسیه اعلام شدند. دولت روسیه هرگونه دخالت خود دراین توطئه را ردکرد. درسال ۲۰۱۹، دادگاه عالی متهمان را درطراحی توطئه و ارتکاب “اقدامات تروریستی” و نیز” تخریب نظم قانونی مونته نگرو” مجرم شناخت و در دادگاه اول ۱۳ نفر را محکوم کرد. در فوریه سال ۲۰۲۱، دادگاه استیناف کلیه احکام دادگاه بدوی را لغو کرد.
این باوروجود دارد که اپوزیسیون هوادار صربستان و روسیه با این اقدام آخرین تلاششان را برای بازداشتن مونته نگرو از پیوستن به ناتوطراحی کرده بودند. روسیه با پیوستن مونته نگرو به ناتو مخالف بود و مستقیما مونته نگرو را در رابطه با چنین احتمالی تهدید کرده بود. این نظریه که با رای دادگاه مورد تایید قرار گرفته بود در سال ۲۰۱۹ مورد تایید دوباره قرارگرفت. اما دادگاه استیناف در سال ۲۰۲۱ تمام اتهامات را رد و احکام بدوی را باطل اعلام کرد.
