هر تغییری در میزان عرضه و بهای عامل های انرژی به ویژه نفت و گاز در بازارهای بین المللی، بلافاصله قیمت کالاها را دچار نوسان می سازد. با تحولات اخیر، بازار در تلاطم انرژی جهان در شرایط دشوارتری قرار گرفته است. درست زمانی که روسیه درگیر جنگ، نیازمند درآمد بیشتر بوده و با ائتلاف با عربستان به دنبال کاهش تولید نفت و بالابردن قیمت‌ها هستند، جنگی دیگر در خاورمیانه درگرفته است؛ آن‌هم در آستانه زمستان که تقاضا برای برای خرید و ذخیره‌سازی انرژی صعودی شده است.
روند صعودی قیمت نفت ادامه دارد
بازار نفت همچنان تحت تأثیر جنگ حماس و اسرائیل قرار دارد. قیمت نفت در معاملات روز جمعه، تحت تأثیر نگرانی سرمایه‌گذاران از تحولات خاورمیانه، حدود شش درصد جهش داشته و نفت برنت بزرگ‌ترین رشد هفتگی از فوریه را رقم زد و در روز شنبه رشد قیمت ادامه‌دار شد.
قیمت نفت جهانی که تا هفته پیش به ۸۴ دلار کاهش یافته بود، با زبانه‌کشیدن آتش جنگ، حالا به بالاتر از 90 دلار صعود کرده است و نگرانی‌ها برای صعود دوباره بهای انرژی ادامه دارد. همچنین اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرده است که قیمت نفت در سال ۲۰۲۴ به بیشتر از ۹۴ دلار برای هر بشکه برسد. رویترز گزارش داده است که اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرده است ذخایر جهانی نفت در نیمه دوم سال میلادی، روزانه ۲۰۰ هزار بشکه به خاطر کاهش تولید اوپک پلاس، کمتر شود. این اداره در گزارش ماهانه خود اعلام کرد کاهش ذخایر جهانی، عرضه را پایین‌تر از سطح مصرف نگه داشته و قیمت نفت را بالا می‌برد. پیش‌بینی می‌شود قیمت نفت خام برنت در ۲۰۲۴ به ۹۴دلار‌و ۹۱ سنت برسد؛ در‌حالی‌که قبلا ۸۸دلار‌و ۲۲ سنت پیش‌بینی شده بود. این اتفاقات در شرایطی رخ می‌دهد که قیمت نفت در ماه‌های اخیر بسیار بی‌ثبات بوده است. از یک سو جنگ روسیه و اوکراین سبب شده است که یکی از بزرگ‌ترین عرضه‌کنندگان نفت و گاز جهان یعنی روسیه، بازار انرژی را شکننده کند و از سوی دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و به‌ویژه عربستان در سودای افزایش درآمدهای نفتی خود به دنبال محدود‌کردن عرضه و بالابردن قیمت بوده‌اند. این در حالی است که حمله گسترده حماس به اسرائیل و بالا‌گرفتن جنگ در این منطقه، نگرانی‌ها را برای گسترش جنگ به مناطق دیگری از خاورمیانه افزایش داده است؛ آن‌هم در آستانه زمستان که تقاضای جهانی انرژی رشد می‌کند. بنابراین بدترین سناریو یعنی گسترش جنگ می‌تواند بازار جهانی انرژی را با چالشی بزرگ مواجه کند.
به گفته ی کارشناسان بازار جهانی در وضعیت بسیار شکننده‌ای قرار دارد. عربستان و روسیه به‌عنوان دو تولیدکننده بزرگ نفت، با هدف افزایش درآمدهای خود به دنبال کاهش تولید و افزایش قیمت هستند و در آستانه فصول سرد سال تقاضای خرید و ذخیره‌سازی نفت بالا رفته است. از آن سو مشخص نیست جنگ حماس و اسرائیل به کجا برسد. اگر دامنه آتش جنگ به دیگر کشورها برسد، بازار انرژی دچار بحران می‌شود؛ چراکه این مسئله منطقه استراتژیک خلیج فارس را دچار چالش می‌کند. او ادامه می‌دهد: هرچند ظواهر امر نشان می‌دهد آمریکا به دنبال گسترش جنگ به سایر کشورها نیست و کابینه بایدن در تلاش هستند که مانع از گسترش ابعاد جنگ شوند، اما کسانی که در جنگ قرار دارند، لزوما نمی‌توانند آن را متوقف کنند؛ بنابراین نگرانی‌ها در بازار انرژی جدی است. با این حال اگر جنگ گسترش پیدا نکند، بعید است قیمت نفت سه‌رقمی شود و می‌شود واکنش‌های فعلی بازار نفت به جنگ را هیجانی دانست.
بنا به اعلام آژانس بین‌المللی انرژی درگیری‌ها بین اسرائیل و حماس تا کنون «تاثیر مستقیم» بر چرخه تامین نفت نگذاشته است. قیمت نفت پس از حملات روز شنبه حماس بیش از پنج درصد افزایش یافته بود اما پس از آن در پی عدم اخلال در زنجیره تامین نفت کاهش پیدا کرد.
در اکتبر سال ۱۹۷۳، در واکنش به دخالت آمریکا در جنگ یوم کیپور اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت عربی اوپک (شامل اعضای عربی اوپک و همچنین کشورهای سوریه و مصر می‌شوند) ممنوعیت و تحریم نفت را اعلام کردند. این اقدام به بحران نفت در سطح جهان منجر شد و عواقب کوتاه‌مدت و بلندمدت بسیاری را روی سیاست‌های جهانی و نیز اقتصاد جهانی گذاشت که سپس با نام نخستین شوک نفتی خوانده شد.
تلاش آمریکا برای مهار بحران انرژی
دراین‌میان آمریکا پیش از شروع عملیات حماس و تهاجم اسرائیل هم تلاش‌های گسترده‌ای برای مهار صعود قیمت در بازار انرژی داشته است؛ چراکه جنگ روسیه و اوکراین توانسته است وضعیت بازار انرژی جهان را بی‌ثبات کند. بلافاصله پس از شروع جنگ، قیمت هر بشکه نفت تا مرز ۱۳۰ دلار در بازارهای جهانی جهش کرد و درآمد سرشاری به جیب کشورهای نفتی و روسیه سرازیر کرد. بلوک غرب یعنی اروپا و آمریکا که خواستار کاهش درآمدهای روسیه مهاجم بوده و واردات انرژی از این کشور را با تحمیل بهای گزافی به خود تحریم کرده بودند، این بار با چالش صعود قیمت انرژی مواجه شدند که از یک طرف نه‌تنها مانع هدف‌گذاری کاهش درآمد روسیه بود، بلکه از سوی دیگر به ثبت رکوردهای تورمی کم‌سابقه در اروپا و آمریکا منجر شد. آمریکا تابستان سال گذشته با نرخ تورم ۹.۷ درصد رکورد تورم ۴۰ساله را شکست و اقتصادهای بزرگ اروپا نظیر انگلیس، تورم دورقمی را تجربه کردند و آلمان به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد اتحادیه اروپا اعلام کرد که نرخ تورم این کشور از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون بی‌سابقه بوده است. صعود تورم در کشورهای بلوک غرب که به دلیل جهش قیمت انرژی و غذا رخ داده بود، پس از مدتی با برگشت تعادل به بازار انرژی و غذا و سیاست‌های پولی و بانکی این کشورها تا حدی مهار شد، اما این وضعیت بی‌ثبات به نظر می‌رسد؛ زیرا شرایط بازار انرژی شکننده به نظر می‌رسد. پس از بازگشت تعادل به بازار انرژی، قیمت گاز به نرخ‌های پیش از جنگ روسیه و اوکراین برگشت و بهای نفت تقریبا به نصف و تا بشکه‌ای ۷۰ دلار کاهش یافت. این موضوع واکنش کشورهای نفتی را به دنبال داشت و کشورهای عضو اوپک و اوپک‌پلاس به سردمداری عربستان و روسیه تصمیم گرفتند تولید نفت را کاهش داده تا قیمت‌ها افزایش داشته باشد. این اقدام اوپک و اوپک‌پلاس نسبتا موفقیت‌آمیز بود و توانست قیمت نفت را بشکه‌ای ۹۰ دلار افزایش دهد و حالا عربستان اعلام کرده که به دنبال افزایش قیمت نفت به بشکه‌ای بالای صد دلار است. در مقابل بلوک غرب که نگران صعودی‌شدن تورم است، شروع به مقابله با این تصمیم اوپک و اوپک‌پلاس کرد. با همین نگاه گفته می‌شد که آمریکا بر تحریم نفتی ایران چشم بسته و روند صادرات نفت ایران صعودی شده و بر مبنای برخی گزارش‌ها تا ۱.۵ میلیون بشکه در روز هم رسیده است. در همین زمینه به‌تازگی جواد اوجی، وزیر نفت، گفته است که تولید نفت ایران به ۳.۳ میلیون بشکه در روز رسیده است که حدود دو میلیون بشکه نفت به مصارف داخلی می‌رسد. اوجی همچنین پیش‌بینی کرده که قیمت نفت به حدود صد دلار در هر بشکه صعود کند.
جنگ، تهدید بزرگ بازار انرژی
در این شرایط جنگ بین حماس و اسرائیل هم رخ داده است. هرچند اسرائیل تولیدکننده بزرگ انرژی به شمار نمی‌آید و عمده تولید آن در زمینه گاز است، اما نگرانی برای گسترش جنگ و درگیرشدن تنگه هرمز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های نفتکش‌های جهان، این جنگ را برای بازار انرژی صاحب اهمیت کرده است. مواضع آمریکا در قبال جنگ حماس و اسرائیل به گونه‌ای بوده است که ظاهرا به دنبال آن نیست که ابعاد جنگ گسترده شود. در همین شرایط به نظر می‌رسد که عربستان هم تصمیم ندارد با در نظر گرفتن موقعیت ویژه بازار نفت جهان، در رویکرد خود به بازار تغییری ایجاد کند. پیش از این وال‌استریت ژورنال گزارش داده بود که عربستان به کاخ سفید اعلام کرده بود تمایل دارد تولید نفت خود را افزایش دهد تا به انعقاد توافق ابراهیم بین کشورهای عربی و اسرائیل کمک کند؛ اما حالا عربستان سعودی برنامه‌های مورد حمایت آمریکا برای عادی‌سازی رابطه با رژیم صهیونیستی را متوقف کرده که نشان‌دهنده تغییر سریع نظر این کشور درباره اولویت‌های سیاست خارجی هم‌زمان با تشدید تنش‌ها در منطقه است و این مسئله ممکن است روی عرضه نفت عربستان سعودی تأثیر داشته باشد. به‌تازگی هم رویترز به نقل از عبدالعزیز بن‌سلمان، وزیر انرژی عربستان، نوشته است که «بازارهای جهانی نفت خام پیش‌بینی‌ناپذیر است و نمی‌توان آن را به حال خود رها کرد. ما جادوگر نیستیم، پیش‌بینی اینکه چه اتفاقی در بازار خواهد افتاد، حتی در شش ماه آینده هم دشوار است». این موضع عربستان در شرایط جنگی در فلسطین اشغالی در شرایطی است که عربستان سعودی و روسیه اعلام کرده‌اند کاهش عرضه داوطلبانه خود (در مجموع روزانه یک‌میلیون‌و ۳۰۰ هزار بشکه) را تا پایان سال جاری میلادی ادامه می‌دهند.
همچنین اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام کرده است که کشورهای عضو اوپک و متحدانش در ائتلاف اوپک‌پلاس تولید خود را ۳۰۰ هزار بشکه در روز در ۲۰۲۴ در مقایسه با امسال پایین می‌آورند.
کشورهایی که بیشترین میزان وابستگی را به واردات دارند و سوخت‌های فسیلی سهم بزرگی در سیستم‌های انرژی آنها دارند، بیشترین آسیب را از بی ثباتی بازار انرژی، کاهش میزان تولید نفت و افزایش قیمت آن خواهند دید.
به گفته تحلیلگران اقتصادی بعضی از بازارهای درحال ظهور که از ظرفیت ارزی کافی برای پشتیبانی از واردات سوخت برخوردار نیستند، از افزایش قیمت نفت به بشکه‌ای ۱۰۰ دلار آسیب شدیدی خواهند دید. آرژانتین، ترکیه، آفریقای جنوبی و پاکستان از جمله این اقتصادها خواهند بود.
سریلانکا، که هیچ تولید داخلی نفتی ندارد و برای تامین نیازهای انرژی خود ۱۰۰ درصد وابسته واردات نفت است، ممکن است بیش از هر کشور دیگری تحت تاثیر تبعات افزایش قیمت نفت قرار بگیرد. به گفته تحلیلگران، کشورهای جنوب جهانی که دارایی ارزی کمی دارند و به شدت متکی به واردات نفت هستند، بیشترین آسیب را خواهند دید زیرا قیمت نفت براساس دلار آمریکا تعیین می‌شود.
آژانس بین‌المللی انرژی تخمین زده است که تولید روزانه نفت در سطح جهان طی سه ماهه پایانی سال جاری میلادی حدود ۱۰۱ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه خواهد بود. این نهاد سطح تقاضا در سال جاری را ۱۰۱ میلیون و ۸۵۰ هزار بشکه در روز پیش‌بینی کرده است.
این در حالی است که آژانس بین‌المللی انرژی انتظار دارد که میزان تقاضا در سال ۲۰۲۴ به روزانه ۱۰۲ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه برسد.
