بیش از یک ماه از جنگ غزه می گذرد. در این فاصله بر اساس گزارش نهادهای معتبر بیش از یازده هزار نفر از ساکنان غیر نظامی غزه بر اثر بمباران و عملیات زمینی ارتش اسرائیل کشته شده اند. در اروپا و آمریکا گزارش ها و فیلم هایی که کانال های خبری از صحنه ی جنگ و در باره علت جنگ پخش می کنند دستکاری شده و مطابق با قواعد تکنیکی و زبانی از پیش تعیین شده تولید شده اند. حتی در میزگردهای تلویزیونی مجریان و میهمانان برنامه از این قواعد تبعیت می کنند. هدف نه بازتاب واقعیت صحنه ی جنگ، نشان دادن حملات مرگبار هوایی بی وقفه و قربانیان آن بلکه ایجاد “مشروعیت” و “مقبولیت” در نگاه افکار عمومی برای اعمال طرف “خیر” و “خوب” در برابر “شر” و “بد” است. از جمله در رسانه های آلمان و فرانسه آن که قرار است در نگاه بینندگان و خوانندگان “خوب” باشد در اتاق فرمان و از “بالا” تعیین شده است. در تصویر سازی کانال های خبری سخنان حتی دبیرکل سازمان ملل متحد هم از صافی “خوب” و “بد” رد می شود و هر لحظه ممکن است تصویر او هم کنار “بد” قرار گیرد اگر قاطع تر از آنچه که تا به حال انجام داده است پیگیر توقف بدون قید و شرط بمباران غزه باشد.
در آلمان، شبکه اول تلویزیون این کشور حتی جملات و واژه هایی را که در اخبار و گزارش های میدانی باید به کار برده شوند از پیش تعیین کرده است. روزنامه “یونگه ولت” در این ارتباط در گزارشی با عنوان” گزارش جنگ غزه، اعلام ورشکستگی روزنامه نگاری» نوشته است:
ARD قواعد زبانی را برای مناقشه خاورمیانه تعیین می کند تا از طرح هرگونه انتقاد از اسرائیل و پرسش در مورد تاریخچه درگیری اخیر جلوگیری کند.
هرکسی که با دیدن گزارش جنگ غزه، اغلب به یاد “Speak” در رمان “۱۹۸۴” می افتد، چندان اشتباه نمی کند. همانند رمان جورج اورول، در حال حاضر از ابزارهای زبانی در بسیاری از رسانه ها برای ایجاد تصویر خاصی از رویدادها استفاده می شود. یک نمونه ی آن شبکه اول تلویزیون آلمان ARD است. در پایان ماه اکتبر، سایت انتقادی Nachdenkseiten در مقاله ای با عنوان «واژه نامه گزارش در مورد مناقشه خاورمیانه” فاش ساخت که شبکه اول تلویزیون آلمان واژه نامه ای در ۴۴ صفحه برای استفاده داخلی تهیه کرده که در این واژه نامه به تیم تحریریه ی ARD دقیقاً می گوید که آنها چه کلمات و جملاتی می توانند و چه کلمه یا صفاتی را نمی توانند در مورد درگیری خاورمیانه بگویند.
همانطور که از صفحات اول مقاله مشخص است، بدیهی است که هدف اجتناب از هرگونه انتقاد از اسرائیل یا هرگونه سؤال در مورد تاریخچه تشدید تنش اخیر است. در این واژه نامه گزارش جنگ، در همان صفحات اول زیر عنوان “Tagesschau” [برنامه خبر اصلی شامگاهی] با آوردن چند مثال برای اعضای تحریریه توضیح داده که چگونه این کار را انجام دهند و می گوید: «ما همچنان در مورد “حملات غزه به اسرائیل” یا “حملات تروریستی به اسرائیل” صحبت می کنیم. اما “جنگ علیه اسرائیل” نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.» آنچه باید «کاملاً» از آن اجتناب شود، کلماتی مانند «مارپیچ خشونت» است. “تشدید در خاورمیانه” نیز به اندازه کافی وضعیت فعلی را توصیف نمی کند. بیننده یا خواننده نباید حتی تصور کند که سیاست‌های اسرائیل در ماه‌ها و سال‌های اخیر به انفجار خشونت کنونی کمک کرده است.
نویسندگان واژه نامه می خواهند هیچ شکی در مورد اینکه چه کسانی افراد خوب و چه کسانی افراد بد در خاورمیانه هستند، باقی نگذارند. در این بیانیه آمده است: «همانطور که سردبیر قبلاً تصمیم گرفته است، ما نباید در مورد «جنگجویان» حماس بنویسیم و شورانگیز صحبت کنیم، بلکه باید درباره تروریست‌ها صحبت کنیم. مترادف هایی که می توان استفاده کرد عبارتند از «اسلام گرایان مبارز»، «فلسطینیان مبارز»، «شبه نظامیان تروریست» یا موارد مشابه. هدف اعلام شده حماس «نابودی اسرائیل» است. برای این کار از ابزارهای تروریستی مانند «حمله، شلیک بی رویه راکت و مواردی از این دست» استفاده می کند.
از سوی دیگر ارتش اسرائیل به عنوان پناهگاه و با انصاف معرفی می شود. در این واژه نامه آمده است: «بر خلاف ارتش اسرائیل، حماس در اقدامات خود بین اهداف نظامی و غیرنظامیان تمایز قائل نمی شود.» با این که، نویسندگان واژه نامه که آن را در اواسط اکتبر نوشته اند می دانند که هزاران غیرنظامی در حملات اسرائیل کشته شده اند و اسرائیل همچنان این کار را انجام می‌دهد، طبق دستورالعمل‌هایی که در مورد چگونگی این چارچوب باید انجام شود: «با واکنش احتمالاً تند ارتش اسرائیل، تمرکز و بنابراین گزارش‌های ما به نوار غزه و رنج مردم آنجا در روزهای آینده معطوف خواهد شد». واژه نامه به تحریریه هشدار می دهد: «اما ما نباید این واقعیت را نادیده بگیریم که حماس درگیری کنونی را آغاز کرده است.»
هدف این است که به بینندگان و خوانندگان منتقل شود که حماس همیشه مقصر است، حتی اگر ارتش اسرائیل غزه را به ویرانه تبدیل کند. در گذشته، اهداف حمله همواره تأسیسات نظامی حماس بوده است. و بیشتر: «بسیاری از غیرنظامیان اغلب در این فرآیند می میرند – حماس اغلب از آنها به عنوان سپر انسانی استفاده می کند. با این وجود، ما باید همیشه روشن کنیم که این حملات معمولاً به اهداف نظامی انجام می شود.
بیشتر رسانه های آلمانی گزارش سایت انتقادی Nachdenkseiten در مورد واژه نامه ARD را دریافت نکردند. تنها چند وبلاگ مستقل تاکنون در مورد این مقاله گزارش داده اند. به عنوان مثال، نوربرت هرینگ، روزنامه‌نگار Handelsblatt، در ۲۸ اکتبر در وبلاگ خود نوشت: «در ۲۵ سالی که روزنامه‌نگار روزنامه‌های ملی بودم، هرگز با چنین مقررات زبانی حتی در آغاز آن برخورد نکرده‌ام.» فقط واژه‌نامه‌ها در مورد املای کلمات و عبارات وجود داشت. ظاهراً دستمزدهای بالای سردبیران ARD شامل غرامت برای این واقعیت است که آنها باید شرافت روزنامه نگاری خود را در رختکن کنار بگذارند.
بازتاب جنگ غزه در رسانه های فرانسه
نویسنده Clara Menais برگردان سعید جواد زاده امینی
« این چیزی شبیه ۱۱ سپتامبر( اقدامات تروریستی در نیویورک در سال ۲۰۰۱ م ) یا ۱۳ نوامبر( اقدامات تروریستی در پاریس در سال ۲۰۱۵ م) برای ماست. (۰۰۰۰) می باید تصور کرد، دویست نفر مثل صلاح عبد السلام ، دویست نفر همچون محمد مِراح ، وارد فرانسه می شوند و غیر نظامیان فرانسوی را مورد حمله قرار می دهند.» هفتم اکتبر، کانال تلویزیونی BFM برنامه ی ویژه ای را به طور مستقیم از تل آویو، پخش می کند. ژولین بهلول، « متخصص جامعه ی اسرائیل» در مورد پناهگاه ها و گمشده ها صحبت می کند. این فرانسوی-اسرائیلی، که در X ( Twitter سابق) بسیار فعال است، در حقیقت یک خبرنگار سابق کانال تلویزیونی i24 News مستقر در تل آویو است ، که زمانی هم در ارتش اسرائیل به کار مشغول بود. سخنان او در طول روز حد اقل ۵ بار از کانال تلویزیون خبری پخش می شود.
***
در اولین ساعات پس از حمله ای که در اولین ساعات صبح شنبه ۷ اکتبر، از جانب حماس بر علیه اسرائیل صورت گرفت، همه ی وسایل ارتباط جمعی فرانسه، این رویداد را مورد بررسی قرار می دهند، و این موضوع را در اولویت مطلق قرار می دهند، تا جایی که همه ی فضاهای رسانه ای را اشباع می کند. BFM TV بیش از ۴۵ ساعت از برنامه ها را در ۷۲ ساعت اولیه ی بحران به این موضوع اختصاص داد. این شبکه تلویزیونی از عضویت مشترک خود در گروه Altice* باi24News** استفاده می کند، تا از سردبیران این شبکه ی تلویزیونی دعوت کند تا در مورد وضعیت موجود ، بین دو مداخله ی مقامات اسرائیلی اظهار نظر کنند. در همین رابطه، گزارش نا درست « چهل نوزاد سربریده شده» از طریق شبکه ی تلویزیونی i24News انتشار می یابد : روز سه شنبه ۱۰ اکتبر، خبرنگار این کانال تلویزیونی، از طریق تماس مستقیم از کیبوتس کفار آزا، جایی که ارتش اسرائیل خبرنگاران را فرا خوانده است ، گزارش می دهد که حدود« چهل نوزاد روی برانکارد حمل می شدند» . چند ساعت بعد، او جزئیات وحشتناک سرهای قطع شده را اضافه می کند. این خبر موجی از خشم رهبران سیاسی، از جمله ژوزف بایدن، رئیس جمهور آمریکا را بر انگیخت. فردای آن روز سخنگوی وزارت امور خارجه اسرائیل، که توسط آژانس فرانس پِرِس (AFP) مورد پرسش قرار گرفته بود، اعتراف می کند که « نمی تواند تعداد چهل نوزاد کشته شده را تآیید کند».
از جمله مواردی که در این روزها تکرار می شوند، غافلگیری، شکست سرویس های امنیتی اسرائیل، و گروگان گیری غیر نظامیان است.در حالی که نشانه های همبستگی با اسرائیل ادامه دارد، بحث و جدل در مورد شخصیت هایی که به اندازه ی کافی این حمله را محکوم نمی کنند، افزایش می یابد. در برنامه ی «ساعت ۲۰ روکی یِر» در روز چهارشنبه ۱۱ اکتبر اجرا کننده ی برنامه، لیستی از « هنرمندان معروفی که کمتر چیزی از آنها در مورد اسرائیل می شنویم» را ارائه می دهد. قبل از این که متن متهم کننده ای را که آرتور (برگزار کننده برنامه ی سرگرم کننده تلویزیونی)، در اکانت اینستاگرام خود منتشر کرده بود، بخواند : « سکوت شما آنها را برای دومین بار می کشد».
تنش ها به ویژه در مورد کلمه ی « تروریسم» شدت می یابد. در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی، روزنامه نگاران خانم ماتیلد پانوت رئیس گروه پارلمانی حزب فرانسه سرکش ( LFI ) را مورد عتاب قرار می دهند : آنها ظاهرآ از این که بیانیه ی مطبوعاتی حزب «فرانسه تسلیم ناپذیر» عبارت « جنایت جنگی» را که توسط سازمان های حقوقی بین المللی به رسمیت شناخته شده، به کار برده است، نا راضی هستند. به او می گویند « شما گفتمانی دو گانه دارید!».
آیا شما می گوئید « من اسرائیلی هستم» همان طور که می گفتیم « من شارلی هستم»؟
در عین حال بین این دو تفاوت های ظریفی وجود دارد. مدیر بخش بین المللی BBC توضیح می دهد : « تروریسم واژه ی پرباری است که مردم برای گروه هایی که از نظر اخلاقی با آنها مخالف هستند، به کار می برند. این وظیفه BBC نیست که به مردم بگوید ازچه کسی حمایت کنند و چه کسی را محکوم بدانند، چه کسانی خوب هستند و چه کسانی بدند (۱).» در فرانسه، دبیران رسانه ها در داوری کردن احتیاط کمتری به کار می برند، و از بر انگیختن احساسات ملی دریغ نمی کند. ۹ اکتبر در «Télématin» ( برنامه ی صبحگاهی France 2) توماس سوتو مجری برنامه آقای مانوئل بومپارد را مورد سؤال قرار می دهد : «آیا امروز صبح شما می گوئید من اسرائیلی هستم؟ آن طور که می گفتیم من شارلی هستم » در پائین اکران تلویزیون نوشته ای به این مضمون : « حمله تروریستی : ۱۱ سپتامبر اسرائیل ؟ » فشار را دو چندان می کند. یک سکانس دیگر : روز ۱۲ اکتبر در کانال تلویزیونی Senat این بار توماس هوگ ، مجری برنامه است که، پس از تفاوت قائل شدن بین حماس و تشکیلات حکومت اسلامی ( داعش)، توسط مهمان برنامه، خانم استفانی لَت-عبداله، یک فرد دانشگاهی از دانشکده مطالعات عالی علوم اجتماعی ( EHESS )، با گفتن این که «حرفهای شما مرا ناراحت می کند»، می کوشد کار برد این کلمه را به وی تحمیل کند. خانم مورخ سعی می کند توضیح دهد « من اهل اخلاق نیستم»، الِئونورویل ، روزنامه نگار نشریه ی اسرائیلی Haaretz پاسخ می دهد ، « مشکل همین است». دقت و وسواس در معنا و مفاهیم، ممکن است با توجه به ابعاد قتل عام غیر نظامیان توسط مهاجمان، و تصاویر فوق العاده وحشتناکی که در شبکه های اجتماعی منتشر می شوند، در نگاه اول نا شایست جلوه کند. اما آیا روزتامه نگاران با ممنوع کردن این تفاوت های ظریف بینشی، از نقش خود فراتر نمی روند؟ آنها که معمولآ این تفاوت را به عنوان یک پیش شرط مطلق برای هر گونه گفتمان رادیکال، مطرح می کنند.
شاید به این دلیل باشد، که می دانند که برچسب « تروریسم» می تواند نه تنها از نظر اخلاقی، سیاسی و قضایی ، بلکه به عنوان ابزاری برای تغییرات ساختاری، مؤثر باشد. چنین به نظر می رسد که « حمله تروریست های حماس» هیچ ارتباطی با ۷۵ سال جنگ بین اسرائیل و فلسطین، محاصره ی ۱۷ ساله ی غزه، و تشدید شهرک سازی ( در مناطق تحت اشغال) ندارد.
چگونه می توان چنین نا برابری در رفتار با اسرائیلی ها و فلسطینی ها را توضیح داد؟ برای رافائل انهوون شکی وجود ندارد : « بین مردم غیر نظامی که در خیابان توسط کماندوهای اسلامگرا به قتل می رسند، و قربانیان جانبی بمباران های ( اسرائیل) که در پی این حمله صورت گرفت، تفاوتی باید وجود داشته باشد. این تفاوت می باید مشخص شود، توجه به آن حتی بسیار مهم است» ( BFM TV , 10 OCTOBRE ). رسانه ها مدت هاست که این کار را انجام می دهند. مطبوعات فرانسه همواره جنبش های هوادار فلسطین را به یهود ستیزی متهم کرده وهر گونه انتقاد از سیاست های اسرائیل را که تحت سلطه ی گرایش های راست افراطی قرار دارد با همین برچسب متمایز می کنند. با وجود محکومیت های مکرر اسرائیل توسط سازمان های بشر دوستانه، این کشور از نظر روزنامه نگاران نشریه ها ، همچنان به عنوان « تنها دموکراسی منطقه» شناخته می شود. خلاصه، اسرائیل همسایه ای که شبیه ماست، و در یک شامگاه ماتم، برج ایفل را با رنگ های پرچم اسرائیل می آراییم. در پایان هفته، در زمان آغاز حمله ی هوایی تلافی جویانه و کشتار فلسطینی ها در غزه، سازمان ملل متحد ( ONU ) از بروز « فاجعه انسانی » ( ۱۳ اکتبر) صحبت می کند، اما این رویداد توجیهی برای برگزاری یک برنامه ی ویژه تلویزیونی پیدا نمی کند. این درگیری جایگاه معقول تری در جریان اخبار پیدا کرده است و BFM آخر هفته ی خود را به مشکل امنیتی دیگر، این بار در فرانسه ، در ارتباط با اقدام تروریستی در شهر آَرَس Arras اختصاص می دهد. یک تروریسم، تروریسم دیگری را ازصحنه خارج می کند.
منابع :
۱ ـ John Simpson, « Why the BBC doesn’t call Hamas militants 3 terrorists » , && octobre 2023 , www.bbc.com
یادداشت های مترجم :
❊ Altice شرکت چند ملیتی، مستقر در لوکزامبورگ ، که در زمینه ی ارتباطات، اپراتوری تلفن های همراه، کانال های تلویزیونی و رسانه ها ، در کشورهای مختلف از جمله فرانسه و اسرائیل فعالت دارد. سهامدار اصلی این شرکت پاتریک دراحی ، سرمایه دار بزرگ چند ملیتی ( مراکشی، فرانسوی، اسرائیلی، پرتقالی ) مقیم سوئیس است.
❊❊ i24News کانال تلویزیونی خبری مستقر در اسرائیل ، که برنامه هایش را به زبان های انگلیسی، فرانسوی و عربی پخش می کند. این کانال تلویزیونی در سال ۲۰۱۳ افتتاح شد و یکی از زیر مجموعه های شرکت Altice Europe که صاحب اصلی آن پاتریک دراحی است ، محسوب می شود.
Clara Menais روزنامه نگار
