مطالعات در باره جنگ اوکراین هنوز کامل نشده است ولی آشکار است که تفسیر ها، سرمقاله ها و ستون مطالب در یک جهت هستند: جهت ارسال سلاح سنگین. از صدر اعظم خواسته می شود که بیش از این تلاش کند و دولت را در این راستا بسیج کند. در حالی که بنا بر نظرسنجی ها آلمانی ها دارای نظریات کاملا متفاوتی در این زمینه هستند
آنچه می خوانید گفتگوی نشریه ی هفتگی “دی سایت” آلمان با نویسندگان کتاب “قوه چهارم. چگونه اکثریت نظری ساخته می شود گرچه در واقع نظر اکثریت نیست!” می باشد. در این گفتگو ریچارد داوید پرشت و هارالد ولچر نویسندگان کتاب با اشاره به مثال های مشخص توضیح می دهند که رسانه های مهم و تاثیرگذار در آلمان چگونه صدای منتقدان تداوم جنگ را خاموش می سازند و با نشر یک سویه اطلاعات، به شکل دهی افکار عمومی می پردازند. تاکید نویسندگان کتاب بر بی طرفی و عدم مداخله ی دولت در کار رسانه ها، بازتاب غفلت این منتقدان از رابطه ی نامرئی دولت و سیاست و عمق نفوذ ویروس “اکثریت” سازی سیاست حاکم در جامعه است.
دی سایت: آقای پرشت، آقای ولچر شما کتابی انتقادی در باره رسانه های اصلی و پیشرو (Leitmedien ) نوشته اید، قوه چهارم – و ما را در موقعیت سختی قرار می دهید: آیا ما باید با سخت گیری ویژه ای با شما مصاحبه کنیم تا ژورنالیسمی را به شما نشان دهیم که ظاهرا افسوسش را می خورید و یا ما را متهم خواهید کرد که نقد شما را جدی نمی گیریم؟
هارالد ولچر: چه حرکت جالبی! ولی من می توانم خیال شما را راحت کنم. کتاب ما یک نوشته جدلی نیست. ما پیشنهادی می کنیم برای تعمق در باره روزنامه نگاری، رسانه های تاثیرگذار و تمام ساز و کار آنها. در رابطه با سوالات خیالتان آسوده باشد می توانید خیلی سختگیر باشید.
ریچارد داوید پرشت: وقتی کتابی در باره رسانه های “راهنما/جهت دهنده” می نویسیم ، کاملا روشن است که روی سخن ما نه هر ژورنالیست و یا هر رسانه ای است. ما گرایشات معینی را نقد می کنیم.
دی سایت: شما پیش از همه از این انتقاد می کنید که اغلب اوقات در رسانه ها نظر یکسانی حاکم است.
ولچر: مسائل اصلی مورد نظر ما عبارتند از گزارشگری به شدت شخصی شده، رشد بیش از پیش فرهنگ برانگیزاننده و همگونی عظیم نظرات منتشر شده. اکثر این گرایشات را می شود با رشد روزافزون سختگیری اخلاقی و نفوذ و تاثیر شبکه های اجتماعی چون تویتر، که ما در کتاب خود آن را “رسانه مستقیم / بلاواسطه” (Direktmedien ) نامیده ایم، توضیح داد. در سه مجموعهء موضوعی ما این امر را نشان می دهیم: بحران پناهندگان، بحران کرونا و حالا در مورد جنگ اوکراین.
دی سایت: ولی در عین حال هر دوی شما شهرت و سهم زیادی ازموفقیت خودتان را مدیون حضور مکررتان در رسانه های عمومی هستید. و آنهایی را نقد می کنید که شما را برکشیده اند.
ولچر: کارکردها برایمان آشنا است و بخشا از آن بهره برده ایم – ولی به این معنی نیست که به اجبار همه آنها خوب هستند.
دی سایت: شما درباره جنگ اوکراین مواضعی اتخاذ کرده اید که جزو به اصطلاح جریان اصلی ( Mainstream ) نبوده اند. آقای ولچر شما نامه سرگشاده به اولاف شولتز صدر اعظم آلمان را امضاء کرده اید که علیه تحویل سلاح های سنگین بود. آقای پرشت شما در گفتگو های تلویزیونی علیه ارسال سلاح استدلال کرده اید. آیا کتاب را به خاطر نا امیدیتان در برابر انتقادات تندی که از مواضع شما شده است، نوشته اید؟
ولچر: من از ناامیدی صحبت نخواهم کرد. ولی من از میزان و شدت متن زدایی (Dekontextualisierung ) در حیرت شده ام.
دی سایت: منظورتان چیست؟
پرشت: متن زدایی یکی از موضوعات کتاب ماست: گرایشی که نظری را در مورد شخصی بیان می کند بدون اینکه دلیل بیاورد که تا چه حدی روی نظرات آن شخص کار کرده است و اینکه آیا آن شخص اصلا چیزی از مسئله سرش می شود. جملاتی را که بیان می کنند بدون توجه به زمینه و متن جملات به مثابه موضوع خشم، هیجان و غیرت قرار می دهند. بدون اینکه از خود بپرسند: چه چیزی صادقانه انگیزه یک شخص برای بیان یک نظر بوده است؟ این حرف در چه رابطه ای و یا پیش زمینه فکری دیگری گفته شده است؟
دی سایت: آیا می توان مقدار این همسانی نظری رسانه ای را که شما از آن شکایت می کنید اساسا اندازه گرفت؟
ولچر: کارشناسان ارتباطات مدام این کار را انجام می دهند. در مورد بحران پناهندگان و بحران کرونا انجام داده اند و در هر دو مورد به این نتیجه رسیدند که رسانه های “راهنما” در یک دوره زمانی طولانی به طور یکسان گزارش داده اند. مطالعات در باره جنگ اوکراین هنوز کامل نشده است ولی آشکار است که تفسیر ها، سرمقاله ها و ستون مطالب در یک جهت هستند: جهت ارسال سلاح سنگین. از صدر اعظم خواسته می شود که بیش از این تلاش کند و دولت را در این راستا بسیج کند. در حالی که بنا بر نظرسنجی ها آلمانی ها دارای نظریات کاملا متفاوتی در این زمینه هستند.
پرشت: دلیل این هم نظری آن چیزی است که ما “ژورنالیسم کورزوری” می نامیم. ژورنالیسم کورزوری به این معنا است: همواره بخواهیم در موضع درستی باشیم- موضعی که نزد همکاران و در رسانه های اجتماعی امتیاز آور است. همواره بسته به موقعیت موضع اخلاقی درستی اتخاذ کنیم البته با دلایل بسیار انعطاف پذیر. به همکارانتان فکر می کنید با افکارشان آشنا هستید در جستجوی تشویق آنها هستید و نظرتان را با نظرات آنها تنظیم می کنید. آدم آنها را مخاطب خویش می داند و فراموش می کند که مخاطبان اصلی در بیرون داری نظرات بسیار گوناگونی هستند.
دی سایت: شاید در آغاز بحران رسانه ها بیشتر همانند یکدیگر گزارش می دهند – ولی بعد ها متفاوت می شوند.در بحران پناهندگان چنین بود و نیز در باره بحران کرونا که امروزه شاهد نظریات و گزارشگری کاملا دیگر و گوناگونی در این زمینه هستیم و در باره جنگ اوکراین هم چنین است.
ولچر: حتی من هم می توانم این را تائید کنم. هیچ کس برای همه این مسائل نسخه از پیش پیچیده شده ای ندارد. بدین جهت احتمال دارد که یکی نظرش را با دیگری تنظیم کند. ولی دقیقا در بحران پناهندگان خیلی طول کشید تا تفکیک صورت بگیرد؛ مطالعات زیادی این را نشان می دهند. در باره جنگ اوکراین هنوز تفکیک واقعی صورت نگرفته است.
دی سایت: واقعا؟ در باره نامه اول علیه تحویل سلاح پیش از این گفتگو شده است. نامه دومی که هر دو نفر شما امضاء نموده اید در نشریه دی سایت چاپ شده است. همواره انتقاداتی در باره تحویل سلاح ،حتی در نشریه ما، می خوانیم: از ولفگانگ مرکل گرفته تا یولیا چه، از گریگور گیزی تا میشائل کرچمار، از سونیا فلاسپولر تا هر دوی شما، حتی همین امروز هم.
پرشت: اینطور که شما ردیف می کنید به نظر خیلی زیاد می اید. ولی ما در باره یک دوره زمانی نیم ساله صحبت می کنیم. و تنها کافی نیست که نویسندگان مهمان را در نظر بگیریم مهم تر این است: ویراستار ها، خبرنگاران خارجی و مسئولان بخش های خود نشریه چگونه می نویسند؟ چه تعداد از آنها نگاهی متفاوت را پیش کشیده اند؟ جالب تر و برجسته تر از همه برای من ترکیب برنامه های گفتگوی تلویزیونی است.
دی سایت: مشاهدات شما در این مورد چیست؟
پرشت: حضور تعداد بیشتر کسانی که طرفدار تحویل سلاح هستند. تا جائی که می دانم از شروع جنگ تاکنون فقط یک مورد گفتگوی تلویزیونی بوده است که تعداد طرفداران و مخالفان تحویل سلاح برابر بوده است. این هم زمانی بود که من تنها با مارکوس لانتس [مجری برنامه تلویزیونی] در گفتگو بودم. در هیچ گفتگوی تلویزیونی دیگر چنین وضعی مشاهده نشده است. در برابر یک مخالف تحویل سلاح سه الی چهار مدافع تحویل سلاح حضور داشته اند.
دی سایت: ببخشید اما مگر اینگونه می شود شمرد؟ وقتی کسی چون لارس کلینگل باین و یا کوین کونرت [از رهبران حزب سوسیال دمکرات آلمان] دعوت شده باشند بیشتر موضع تعمق و سنجش دارند تا هواداری از تحویل سلاح سنگین.
پرشت: منظور از دفاع رادیکال چیست؟ لارس کلینگل باین و کوین کونرت هر دو مدافع تحویل سلاح هستند. تنها این چیزها مورد اختلاف هستند: چه اسلحه ای تحویل می دهیم چه مقدار سلاح که ارتش آلمان را خیلی تضعیف نکند و مطالبی از این دست. جمع نمونه وار این گفتگوها چنین است: یک ژورنالیست زن که مدافع تحویل سلاح است و نیز یک نفر که احتمالا در یک اتاق فکر ترانس آتلانتیک کار می کند – برای تحویل سلاح. سپس کسی چون کونرت یا کلینگل باین که مدافع تحویل سلاح هستند ولی طرف مقابل را هم می خواهند کمی درک کنند. و در نهایت مرد یا زن مجری برنامه با گرایشی کاملا مشخص. می دانید صحبت کردن علیه چنین دیواری در یک گفتگوی تلویزیونی چقدر سخت است؟
دی سایت: وقتی شما ادعا می کنید که تفاسیر مشابه هم هستند: آیا درست نیست که فکر کنیم ژورنالست هایی که با مسائل خارجی سروکار دارند بنا به دلایل قابل فهم به نظرات مشابهی دست یابند؟ چون تا کنون هیچ پیشنهاد مشخصی نیست که بگوید چگونه روسیه را وادار ساخت دست از جنگ بردارد.
پرشت: مارکوس لانتس [مجری برنامه در تلویزیون ZDF] همین سوال را از من پرسید: کسانی که نامه سرگشاده می نویسند چه پیشنهاد سازنده ای ارائه می کنند؟ برعکس هیچگاه کسانی که موافق تحویل سلاح هستند در برابر این سوال قرار نمی گیرند: جدا فکر می کنید که اوکراین در این جنگ پیروز می شود؟ تمامی مناطق را پس می گیرد؟ و آن هم با توجه به این حقیقت که روسیه هنوز دارای سلاحهای سهمگین بسیاری است که می تواند بکارگیرد؟ آخر هیچ کسی راه حل روشنی ندارد.
ولچر: کسانی که نظر متفاوتی دارند موظف به استدلال هستند در حالی که موافقین نظر رسانه ای حاکم بی نیاز از این کارند، این خطرناک است. صاحبان نظرات دیگر مورد نفرت قرار می گیرند – چرا؟ چون اکثریت جریان رسانه ای در آغاز حادثه ای چون جنگ حاضر که برایش هیچ دستور کار روشنی موجود نیست سر یک موضع توافق کرده است و کسانی که نظر دیگری دارند مزاحم هستند.
پرشت: شاید باز یک نکته اساسی تر: ما در زمانه کاربرد و مصرف اخلاق در مقیاسی بسیار بزرگ هستیم، آن هم در جهانی که از نظر اخلاقی رها شده است. هرکسی بلافاصله در باره هر موضوعی نظری اخلاقی دارد و خود را موظف می داند که آن را اعلام کند. تویتر پدید آورنده این روند است. در صورتی که در دوران بحران شک و تردید مهم است. در حالی که اغلب دقیقا همین شک داشتن به مثابه چیزی کاملا غیر قابل تصور بدنام شده و طرد می شود. شدت این طرد شدگی آنقدر افزایش یافته که خیلی ها دیگر جرات نمی کنند در این مباحثات شرکت کنند. موضوع دیگر تنها بر سر این است که ‘کورزور’ نجابت احساس شده کجا چشمک میزند. ادامه معقول کار برای سیاستمداران در این جو تقریبا ناممکن شده است.
دی سایت: شما در کل انتقاد می کنید که بیش از حد در باره سیاستمداران گزارش می شود. درحقیقت برای چه؟
ولچر: رسانه شناسان متوجه شدند که در بیش از دوسوم گزارش ها در باره بحران پناهندگان، سیاستمداران برجسته نقش اصلی را داشتند. پلیس، فعالان جامعه مدنی و خود پناهندگان در مرحله بعدی قرار داشتند. این خیلی عجیب است. برای من مشکل و مسئله ساز است که گزارشگری سیاسی، تنها به گزارش از سیاستمدارن محدود می شود.
پرشت: اسم این را من جنبه بلواری (سطحی و غیر جدی) گزارشگری سیاسی می نامم. زمانی من دیگر از اینکه در باره نکات تازه به اصطلاح جنگ “لاشت علیه زودر” «Laschet gegen Söder»[رهبران سابق حزب دمکرات مسیحی و رهبر فعلی حزب سوسیال مسیحی آلمان] چیزی بخوانم، خسته شده بودم. ژورنالیست ها از نشست های داخلی سیاستمداران تویت می کنند به شکلی هدفمند چیزهایی به دستشان رسانده می شود – به این وسیله آنها تبدیل می شوند به ابزار سیاست، به بازیگران بازی های سیاسی و خادمان گزارش های به شدت شخصی شده. این گزارشگری سیاسی سیاستمداران است. یک گرایش خیلی بد.
دی سایت: خیلی ببخشید. مگر این تکلیف گزارشگران نیست که مراقب سیاستمداران باشند؟
ولچر: سوال اینجاست: کجا را نگاه میکنیم؟ وقتی مسئاله بر سر Cum-Ex (م: ساز و کار سوء استفاده میلیونی مالیاتی بورس بازها به واسطه بانک ها) است طبیعتا مهم است که نقش نخست وزیر را به دقت زیر نظر بگیریم. و اما مرز کجاست؟ اغلب اوقات مسئله بر سر چیزهای کوچک و بی اهمیت است با حرارت در پی اتفاقی جزئی هستیم. و وقتی که گزارشگری به مسایلی چون ماساژ دادن در ماشین اداری و یا لیست مهمانان دعوت شده در مهمانی شبانه، همانگونه که در مورد رئیس مستعفی رادیو برلین براندنبورگ RBB بودیم، محدود می شود، دیگر صحبت از مزخرفات است.
دی سایت: ولی بعضی اوقات عملکرد خصوصی سیاستمداران همچون مورد پرواز با هلیکوپتر به محل استراحت در زمان مرخصی از نظر سیاسی اهمیت پیدا می کنند.
ولچر: ممکن است. ولی ما ساز و کاری را توضیح می دهیم که وقتی غریزه شکارچی گزارشگری برانگیخته می شود چگونه یک شخص به عنوان قربانی شکار دنبال می شود. خنده لاشت [رهبر حزب دمکرات مسیحی] در منطقه سیلزده را در نظر بگیرید: به خاطر همین به شکار او رفتند!
پرشت: به این ترتیب ژاکوبنیسم خطرناکی در اینجا شکل می گیرد. وقتی موضوع محل تردید باشد خودم چیزی درست می کنم تا فردی را به مثابه شخص بدنام کنم و سپس آنقدر علیه وی شلوغ میکنند تا از عرصه عمومی ناپدید شود. اینجا دیگر یک خنده و یا یک گیلاس شراب ،که وزیر داخله نانسی فریزر نزد ویتالی کلیچکو در کیف خورده است، کفایت می کند. این دیگر هیچ تناسبی ندارد. آیا در رسانه های اصلی مکانیزمی وجود ندارد که بگوید خیر ما اینکار را نمی کنیم؟ من نمی دانم که نشست هیئت تحریریه مثلا نشریه دی سایت چگونه است…
دی سایت: کاملا جدلی.
پرشت: این که خوب است. لازم است در هیئت تحریریه یک فرهنگ جدلی سالم موجود باشد هر کس باید بتواند بعدا از خودش بپرسد، تا زمانی بتواند جلو غریزه شکارچیگری بایستد.
دی سایت: شما به شدت طلبکارید. شما ادعا می کنید که رسانه های اصلی “زیر پای دمکراسی ها” را می زنند، آنها مسئول “دستکاری نظرات” هستند، فرهنگ بی چشم و رویی و تحمیق گسترش می یابد. لحن خیلی تندی است.
پرشت: برداشت شما چنین است؟ روشن است که نمی توان چنین کتابی را تنها به زبان آکادمیک نوشت. ما نشان می دهیم که چگونه قطبی سازی ها و تحریکات در میان مردم از جمله به وسیله رسانه ها دامن زده می شود و به نحوی روشن و برجسته آن را مطرح می کنیم.
دی سایت: آیا نگران این نیستید که کارتان به نفع کسانی باشد که از “مطبوعات دروغین” دم می زنند؟ مرز شما با مواضع توهین آمیز AfD ( م: حزب دست راستی آلترناتیو برای آلمان) به رسانه ها درکجاست؟
پرشت: ما در کتابمان به طور اکید و مشخص از مطبوعات در برابر تهمت مطبوعات دروغین دفاع می کنیم. و نه یکبار بلکه در چندین جا و به دفعات. و آگاهانه به واسطه نشان دادن مکانیزمی که مطبوعات در عمل به کار می گیرند، باد از بادبان منتقدینی برمی داریم که بر این باورند که گویا دولت به مطبوعات دیکته می کند که چه بنویسند. هرکسی کتاب ما را می خواند می بیند که: ما علیه تئوری های توطئه گرانه که مطبوعات را در معرض دستکاری دولت می دانند، روشنگری می کنیم.
دی سایت: در بیانیه معرفی انتشاراتی در باره کتاب شما سخن از “خود همسان سازی” رسانه ها می رود. این اصطلاح البته در خود کتاب نیست، ولی به خاطر آن شما کسانی را با نام و نشان زیر ضرب می گیرد که به این معرفی نامه جنجالی انتقاد دارند.
ولچر: در تغییراتی که داده ایم می بینید که تا چه حد ما انتقادپذیر هستیم …
پرشت: همچنین آدم نباید به کتابی که هنوز نخوانده است تنها به خاطر یک معرفی نامه انتشارتی حمله کند.
دی سایت: پس چرا از چنین لغتی استفاده کردید؟ می دانید که این کلمه خاطرات زمان نازی ها را زنده می کند.
ولچر: فضای گفتگوی ما اصلا هیچ شباهتی به آن فضا ندارد. منشا این کلمه نقد محافظه کارانه و ارتجاعی از سیاست پناهندگی آنجلا مرکل می باشد. آن را در کتاب بکار نمی بریم. هرگاه کسی در گفتگو و مجادلات کتاب ما را نفی می کند، می پذیرد، در هر حال همه چیزها را سبک سنگین کرده و در خود موضوع مورد بحث پیش می رود دقیقا آن وقت برایم جالب و دلپذیر می شود.
دی سایت: آیا شورانگیزی و برانگیزانندگی این کتاب هم دلیل و انگیزه شما برای نوشتن بوده است؟
پرشت: نه، زیرا خود موضوع برایمان اهمیت دارد.
دی سایت: شما در جلب توجه همگانی کاملا حرفه ای هستید. شما می دانید که اکنون خیلی ها با حرارت درباره نقد رسانه شما حرف میزنند.
پرشت: شما در باره هوش استراتژیک من غلو می کنید. اینکه هرحرف ساده ای که فرد می گوید، زیرا چنین فکر می کند، بلافاصله به مثابه بازاریابی مطرح می شود، خودش گویای خیلی چیزها در باره زمانه ماست.
++++
کتاب “قوه چهارم. چگونه اکثریت نظری ساخته می شود گرچه در واقع نظر اکثریت نیست!” ۲۸ سپتامبر از طرف انتشارات فیشر منتشر شد.
++++
ریچارد داوید پرشت و هارالد ولچر ادعا می کنند که: تنوع نظری محدود شده است، مطبوعات سختگیری اخلاقی در پیش گرفته اند، ویراستاران دنبال هورای همکارانشان هستند. یک مقابله!
الکساندر کامان و مارتین ماخوویتز مصاحبه را انجام داده اند.
لینک اصل مقاله:
“Die vierte Gewalt”: Sind Journalisten Manipulateure? | ZEIT ONLINE
