یاس اصیل! – بهزاد کریمی

پیام مهندس «سبز» اینک مشتعل از آتش خیز مردم، پیش از هرچیز وصیت سیاسی‌ مردی می‌خوانم بالای هشتاد سال سن که نه چشم اندازی برای حکومت دینی می‌بیند و نه خود سودای بازگشت به قدرت دارد. این پیام را، نتوان جز به یاس اصیل تعبیر کرد که طی زمان به انباشتگی رسیده و در فرجام دریافته که جمهوری اسلامی و جمهوریت مطلقاً ناهم‌خوانند. یاس، بر بستر امید در جان جامعه‌ای بپاخاسته که قصد گذر از جمهوری اسلامی دارد. این پیام، در زمره دستاورد‌های «زن – زندگی – آزادی» است

محصور که هستی‌ خویش به پای جمهوری اسلامی گذاشته است، سرانجام حرف واپسین  در رابطه با نظام را زد. جمع‌بستی اندیشیده‌ از سوی شخصیتی زیسته در تاروپود نظامی اکنون چونان نعش بر روی دست مردم، که توهم‌ نسبت به تغییرات در جمهوری اسلامی را از جایگاه خود رد کرد. بیانیه‌ی (*) این انسان محبوس، همانگونه که در ادامه خواهد آمد پیش از آنکه راه حل قلمداد شود، هشدار باش است به همانندهایش تا ندای «زن – زندگی – آزادی» در گوش گیرند و به هوش آیند.

مهندس، شناسه‌ی بیانیه‌اش‌ را «برای نجات ایران» برگزیده و با این گزینش سنجیده‌، پیام محوری خویش را در همین سه کلمه ‌گنجانده تا رو به مردم بگوید: حق با شما بود که پای ایران در میان دیدید و بر آزادی از قید اسلام سیاسی پای فشردید! شروع سخن‌‌ با «بسم الله» سنتی او انتخاب شخصی یک خداباور است و می‌توان از آن گذشت. زیرا پرده‌پوش این نمی‌شود که دغدغه وی نه دیگر همچون گذشته نجات اسلام «دوران طلایی امام»، بل درد ملتی است که در پی رهایی از این نظام می‌خروشد.

در پاراگراف اول پیام، آقای موسوی حجت را چنین تمام می‌کند: حکومت، «جامعه را از اصلاح در چارچوب ساختار موجود مایوس کرد». اعتراف به حقیقتی که، زیربنای هر تحول‌خواهی بنیادین در ایران است. گرچه او بیدار شدن خویش را به‌خود‌آمدن جامعه می‌پندارد، اما با دید منصفانه از این نیز می‌توان گذشت چرا که گذر از حکومت دینی برای باورمند به حکومت دینی در سطح نخست وزیر دهه شصتی این نظام جبار، کار خردی نیست. چنین کسی، منطقاً استعداد پذیرش مسئولیت‌هایش را ‌هم دارد.

در پاراگراف دوم پیام، آقای موسوی می‌گوید « قانون به عنوان تنها راه نجات کشور زمانی معنا می‌دهد که خود بر ناموسی از عدالت و حقانیت تکیه کند… برآمده از مردم و برای مردم باشد نه در خدمت حراست از امتیازات ناروا و جایگاه کسانی که خویشتن را مافوق قانون می‌دانند.» این، نه فقط در مقام تمثیل بلکه در یگانه تفسیر ممکن متن، یعنی اینکه قانون اساسی این نظام تبعیض بنیاد مبتنی بر ولایت فقیه خواسته‌ی مردم نیست، بلکه علیه مردم است. او حالا بر گیر در خود قانون اساسی انگشت می‌نهد.

در پاراگراف بعدی اما، آقای موسوی با برشمردن انواع بحران‌ها و جملگی نیز‌ به تقصیر نظام و موجب از نفس افتادن جامعه، سخن از «بحران̗ بحران‌ها» می راند و آن را مشخصاً در «ساختار تناقض آلود و غیر قابل دوام نظام اساسی کشور» آدرس می‌‌دهد. برگرفته‌های امروز او پذیرش بی‌پایگی تزی است که ١٣ سال قبل خودس مبتکر آن شد. همانی که در پاراگراف دوم چنین آمده است: «ملت ما نشان داد که “اجرای بدون تنازل قانون اساسی” … دیگر کارساز نیست و باید گامی فراتر از آن گذاشت.»

ایشان با رهانیدن خویش از طلسم «قدسی» آمده در قانون اساسی مبنی بر اینکه «اسلامی» بودن جمهوری اسلامی تا ابد غیر قابل تغییر است، پا فراتر نهاده و در پیام می‌گوید: «همان حقی که شالوده انقلاب مردم در سال ١٣۵٧ و قانون اساسی فعلی قرار گرفت برای نسل‌های بعدی نیز محرز است‌ تا… خواستار تغییر نظم موجود یا تدوین میثاقی اساساً تازه شوند». جدا از نقد بهره‌گیری ضددمکراتیک همان «حق» در آن زمان، مهم اینست که می‌پذیرد:«ایرانیان نیازمند و مهیای تحولی بنیادین‌اند.»

پیام آقای موسوی بعد این استنتاجات زیر بنایی، ارایه یک سیاست سه رکنی است: «برگزاری همه‌پرسی آزاد و سالم در مورد ضرورت تغییر یا تدوین قانون اساسی جدید»، «درصورت پاسخ مثبت مردم، تشکیل مجلس موسسان … از طریق انتخاباتی آزاد» و«همه‌پرسی درباره متن مصوب آن مجلس به منظور استقرار نظامی … برخاسته از اراده مردم». نکته گرهی در این پیشنهاد اما،همان بند غیر عملی نخست یعنی «برگزاری همه‌پرسی آزاد و سالم» در جمهوری اسلامی است! بندی که، بقیه تالی آنند!

او البته نسبت به عملی‌شدن معماری سیاسی خودش ناامید است که نبود اگر، مایوسانه نمی‌پرسید: «چه کسی قرار است آن را بپذیرد یا به اجرا بگذارد»؟! به دیگر سخن، تجارب مردم ایران و نیز تحلیل‌های امروزش از ساختار، مانع چشم بستن بر ریسک شطرنج‌ با خرس می‌شود تا تیر خالی سوی هوا نرود. شعار بی‌پایه‌ی قبلی برای او‌ این تجربه اندوخت که اگر هم  آن مقطع برگی برنده‌ای با کارکرد افشاگرایانه در برابر استبداد رای خامنه‌ای بود، به مثابه‌ی سیاست عملی اما از همان اول پا درهوا می‌نمود.

تناقض تازه‌ی آقای موسوی در این معماری سیاسی ولی، تناقض از نوع رفع تناقض پیشینی با جهتگیری پیش‌رفتن است‌. مطابق گزاره‌های اصلی آمده از این پیام در نوشته‌ی حاضر، ایشان به نقطه‌ی انفصال از اصلاح نظام رسیده‌اند. تصادفی هم نیست که در پی طرح همان پرسش مبتنی بر ابهام خودآگاه، امر «مبرم‌تر» را چنین عنوان می‌کند: «چگونه به توانایی‌مان برای عبور از این مرحله ایمان بیاوریم»؟ معنی این نیز، چیزی نیست مگر تاکید بر تداوم مبارزه با «قدرت خودکامه» برای تولید «اقتدار مردم».

پیام، در پایان خود می‌گوید: «رفع این ابهامات نیاز به تامل و همکاری دارد». امیدش نیز اینکه‌: «نگاه ملت اگر  متوجه و علاقمند به نظمی جدید باشد ساختار پیشین، چه بخواهد یا نخواهد فرو می‌ریزد». این امید به پیروزی، مرهون شکست توهمات، مکمل سرخوردگی ضرور و یاسی اصیل بر متن زندگی است. صرفاً هم نه در قالب فروریزی توهماتی چون احتمال «تغییر رفتار رهبری»، بل نقد فاجعه‌ی ولایت محوری در سمت نفی حکومت بر بنیاد دین. شکستی مقدمه‌ی گذر از حکومت مبتنی بر دین.

پیام مهندس متاثر از جنبش «زن – زندگی – آزادی» است و حاوی این چند عنصر محوری مرتبط با هم: ١) هدف، گذر از این نظام تعریف شود؛ ٢) رفتار برهمکاری‌های فراگیر علیه نظم موجود باشد؛٣) در مصاف با قدرت خودکامه، نیروی اقتدار مردمی سر برآورد؛ ۴) نظام جایگزین، مبتنی بر رای آزاد مردم باشد. تفکر ویران‌گر حکومت دینی را طغیان سکولاریسم متراکم و متبلور در «زن – زندگی – آزادی» است که  بیش از پیش زیر ضربات توفنده‌ می‌گیرد و موجب دگردیسی‌هایی می‌شود.

سخنان آقای موسوی فقط نزد آن اصلاح‌طلبانی تازگی دارد که در حال فاصله‌گرفتن معنی‌دار از ساختار ولایی هستند و نه طبعاً برای سکولار دمکرات‌هایی که از تحول فکری و سیاسی مهم در این چهره‌ی نمادین خرسند هستند. پرسش اما اینجاست که آیا مخاطبان او – اصلاح طلبانی – از این پیام الهام خواهند گرفت تا به آن بپیوندند؟ آیا به تصمیم خواهند‌ رسید تا تکلیف خود با این نظام را روشن کنند؟ آیا در عمل با رویه‌ای شفاف خواهند کوشید بخشی از «اقتدار مردمی» در برابر «قدرت خودکامه» شوند؟      

پیام رهبر̗ «سبز» اینک مشتعل از آتش خیز مردم را، پیش از هرچیز وصیت سیاسی‌ مردی باید ‌خواند بالای هشتاد سال سن که نه چشم اندازی برای حکومت دینی می‌بیند و نه سودای بازگشت به قدرت دارد. این پیام را، نتوان جز به یاس اصیل تعبیر کرد که طی زمان به انباشتگی رسیده تا در فرجام  جمهوری اسلامی و جمهوریت مطلقاً ناهم‌خوان به بیان آید. یاس بر بستر امید در جان جامعه‌ای بپاخاسته، که قصد گذر از این نظام را دارد. پیام موسوی، در زمره دستاورد‌های «زن – زندگی – آزادی» است.

بهزاد کریمی –  ١۶ بهمن ماه ١۴٠١ برابر با ۵ ژانویه ٢٠٢٣

*) https://www.akhbar-rooz.com/191611/1401/11/15/

خبرها، گزارش ها و تصاویر بیشتر را در تلگرام اخبار روز ببیند!

چاپ کن