میلیونها شهروند ترکیه چند روز دیگر پای صندوقهای رای حاضر میشوند تا سرنوشت انتخابات ریاستجمهوری آتی را رقم بزنند؛ انتخاباتی که از نگاه ناظران سختترین آزمون دوره ۲۰ ساله اردوغان است و به دلیل چالشها و مشکلات اخیر ترکیه، سناریوی شکست او در این رقابتها برخلاف دورههای قبل، محتمل است.
شمارش معکوس برای موعد ۱۴ مه (۲۴ اردیبهشت) و انتخابات ریاستجمهوری و پارلمانی ترکیه آغاز شده است؛ انتخاباتی برای تعیین سیزدهمین رئیسجمهوری و بیست وهشتمین دوره نمایندگان پارلمان که البته در فضایی متفاوت از دورههای قبل برگزار میشود.
لازم به یادآوری است که انتخابات ریاستجمهوری و پارلمانی ترکیه هر پنج سال یکبار و در یک روز برگزار میشود و افزون بر انتخاب رئیسجمهوری، رایدهندگان ۶۰۰ نماینده پارلمان را نیز انتخاب خواهند کرد.
در ژوئیه ۲۰۱۸ (تیر ۱۳۹۷)، ترکیه از سیستم پارلمانی به ریاست جمهوری تبدیل شد. در نظام جدید، رای دهندگان رئیس جمهور را به طور مستقیم انتخاب میکنند و نقش نخستوزیری لغو شدهاست. بنابراین یک نامزد برای پیروزی به بیش از نیمی از آرای ریاستجمهوری نیاز دارد. با این حال، اگر هیچ نامزدی به مرز ۵۰ درصد نرسد، دو نامزد برتر، دو هفته بعد بار دیگر مقابل هم قرار خواهند گرفت.
رقابتی تنگاتنگ و حساس میان اردوغان و قلیچدار اوغلو
تا کنون «رجب طیب اردوغان» رهبر حزب «عدالت و توسعه» (AKP)، «کمال قلیچدار اوغلو» رهبر حزب «جمهوریخواه خلق» (CHP) ، «محرم اینجه» رهبر حزب «میهن» (MP) و «سینان اوغان» از ائتلاف «آتا» (ATA)، چهار نامزد انتخابات ریاستجمهوری هستند.
انتخابات ریاستجمهوری ترکیه، اردوغان و قلیچدار اوغلو دو رقیب اصلی به شمار میروند و روزنامه «دیلی صباح» ترکیه در این باره نوشتهاست «رئیسجمهور کنونی به دنبال تمدید دوره تصدی خود در برابر کمال قلیچداراوغلو قویترین نامزد اپوزیسیون و رئیس حزب جمهوریخواه خلق قرار گرفتهاست.»
اردوغان امیدوار است پس از ۲ دهه در صدر هرم قدرت بودن، مردم ترکیه را راضی کند که همچنان به دوران زمامداری خود ادامه دهد و در سوی دیگر مخالفان وضع موجود، پشت سر قلیچدار اوغلو جمع شدهاند تا به دوران ۲۰ ساله حزب عدالت و توسعه در ترکیه پایان دهند.
در مقابل، قلیچدار اوغلو به عنوان سرسختترین رقیب اردوغان وعدههایی مبنی بر بازگشت به «سیستم پارلمانی قوی»، حل مسئله کردها، بازگرداندن پناهندگان سوری به خانههای خود و نزدیکتر شدن به اتحادیه اروپا و ایالات متحده دادهاست.
به نوشته «دیلی صباح» قلیچدار اوغلوی ۷۴ ساله، خود را یک «دموکرات» معرفی میکند و به نامزدی ضدفساد معروف است اما از سوی مخالفان، متهم به نزدیکی بیش از حد به غرب شدهاست. او در حالی رهبری حزب چپ میانه جمهوریخواه خلق را بر عهده دارد که در یک دهه قبل همواره در رقابتهای انتخاباتی شکست خوردهاست. بنابراین قلیچداراوغلو به اندازه کافی قوی نیست که بتواند اردوغان را شکست دهد و ترکیه را رهبری کند.
چالشهای پیش روی اردوغان در آستانه انتخابات
اردوغان که در ۲۰ سال حکومت خود به مدت ۱۱ سال نخستوزیر و از سال ۲۰۱۴ رئیسجمهوری بودهاست، در این دوره با موانع جدی و چالشهای دشواری مواجهاست.
تارنمای خبرگزاری «الجریزه» در گزارشی ضمن پاسخگویی به پرسش «مهمترین مسائل انتخابات چیست؟»، از بزرگترین چالشهای زمدامداری اردوغان نیز رونمایی کرده است؛ موانعی از اقتصاد، دموکراسی و زلزله گرفته تا پناهجویان و فرار مغزها.
اقتصاد
کاهش نرخ بهره در اواخر سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) باعث بحران ارزی شد و تورم را در سال گذشته به اوج ۲۴ ساله خود یعنی ۸۵.۵۱ درصد رساند. حامیان اردوغان اما میگویند که او اقتصاد ترکیه را متحول و زیرساختها را ایجاد کرده و مناطقی را توسعه دادهاست.
زمین لرزهها
دو زمینلرزه بزرگ که در ۶ فوریه (۱۷ بهمن) جنوب شرق ترکیه را لرزاند، بیش از ۵۰ هزار کشته و ویرانی گسترده برجای گذاشت. انتظار میرود بازسازی میلیاردها دلار هزینه داشتهباشد. افزون بر آن، حدود ۱۴ میلیون نفر – ۱۶ درصد از جمعیت ترکیه – تحت تاثیر زلزله قرار گرفتند.
فرار مغزها
تعداد فزایندهای از افراد تحصیلکرده و بسیار ماهر کشور ترکیه به دلیل نگرانیهای سیاسی و اقتصادی کشور را ترک کردهاند. بر اساس گزارش موسسه آمار ترکیه تنها ۲۸۶ هزار نفر ۲۰ تا ۲۹ ساله در سال های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ (۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰) ترکیه را ترک کردهاند.
دموکراسی
مخالفان اردوغان او را به معکوس کردن دستاوردهای دموکراتیک در ترکیه به ویژه پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ (۱۳۹۵) که دستگیری و اخراج هزاران نفر را در پی داشت، متهم میکنند. منتقدان همچنین میگویند که آزادی مطبوعات بدتر شدهاست و ۹۰ درصد از تمام رسانههای ترکیه زیر کنترل دولت اردوغان و تجار نزدیک به او هستند.
پناهندگان
احساسات ضدپناهجویان با افزایش گزارشهای خشونتبار، سوء استفاده و جنایت بین جوامع سوریه و ترکیه در حال افزایش است. به گفته دولت، حدود ۳.۷ میلیون از مجموع ۵.۵ میلیون خارجی در ترکیه پناهندگان سوری هستند. دولت در سطح بینالمللی به دلیل سیاست پناهجویان مورد ستایش قرار گرفته اما نامزدهای اپوزیسیون با افزایش خصومت نسبت به پناهندگان بازی میکنند.
کاهش محبوبیت اردوغان
به نوشته نشریه «فارن پالیسی»، رکود اقتصادی و زلزله مرگبار در کشور ترکیه، اعتماد به دولت اردوغان را از بین بردهاست و بر اساس آخرین نظرسنجی، اپوزیسیون متحد ترکیه چالشی بیسابقه برای حکومت اردوغان ایجاد میکند.
تارنمای شبکه «الجزیره» هم در گزارشی مشابه نوشت که مشکلات اقتصادی کشور ترکیه در ۱۸ ماه گذشته محبوبیت اردوغان را کاهش داده،علاوه براین او به سرکوب گروههای مخالف متهم شده است، اگرچه حامیان دولت معتقدند که این اقدامات پس از کودتای سال ۲۰۱۶ (۱۳۹۵) و تهدید گروه های تروریستی ضروری بوده است.
در مجموع، نگاهی به برخی نظرسنجیها نیز همانند محتوای تحلیلها از کاهش محبوبیت اردوغان نشان دارد. در نظرسنجی سایت «پولیت پرو» (politpro) که به تازگی منتشر شده، قلیچدار اوغلو با ۴۸.۹ درصد از اردوغان با ۴۳.۲ درصد پیش افتاده است. اینجه دیگر نامزد انتخابات با ۴.۸ درصد سوم است و اوغان با ۳.۱ درصد، رتبه آخر را در این نظرسنجی به دست آورده است.
در این میان بسیاری بر این باورند که نقش «نسل زد» (Z) یعنی ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار جوانِ رأی اولی ترکیه میتوانند در انتخابات و شکست اردوغان تاثیرگذار باشند. یکی از جدیدترین نظرسنجیها نشان میدهد که تنها ۲۰ درصد از جوانان بین ۱۸ تا ۲۵ سال آماده رای دادن به اردوغان و حزب عدالت و توسعه در انتخابات ریاستجمهوری و پارلمانیاند. اردوغان و قلیچدار اوغلو با وعده حذف مالیات بر خرید تلفن همراه و بستههای اینترنت رایگان در تلاش برای جذب رأیدهندگان نسل زد هستند.
البته اردوغان به دلیل قرار داشتن در مسند قدرت، افزون بر وعده، در عمل نیز اقداماتی را با هدف کسب آرا انجام دادهاست. دولت ترکیه طی سه ماه اخیر دستکم دستمزد را ۵۵ درصد افزایش دادهاست. به گزارش خبرگزاری «آناتولی»، اردوغان در فاصله تنها پنج روز تا انتخابات سرنوشتساز این کشور، حقوق حدود ۷۰۰ هزار کارمند بخش دولتی را ۴۵ درصد افزایش داد. با این افزایش دستمزد، حداقل حقوق کارمندان دولتی به ۱۵ هزار لیر (۷۶۸ دلار) میرسد.
در ماههای اخیر نیز اقداماتی مشابه از سوی دولت ترکیه صورت گرفت. دولت اردوغان حقوق بازنشستگی پایه را بیش از ۲ برابر کرد و قانونی را به تصویب رساند که میلیونها ترک را واجد شرایط بازنشستگی پیش از موعد میکند. در روزهای اخیر نیز اردوغان گاز خانهها را یک ماه رایگان اعلام کرد؛ مجموعه اقداماتی که از حساس و خطرناک بودن این دور از انتخابات برای اردوغان و حزب عدالت و توسعه حکایت میکند.
ترور یکی از اعضای حزب دموکراتیک خلقها در استان شیرناک ترکیه
با نزدیک شدن زمان گشایش حوزه های رای گیری و رقابت فشرده ی رقبا، درجه ی التهاب فضای سیاسی در حال افزایش است. همه با لحن خشن و پرخاشگر اردوغان در برخورد با مخالفان آشنا هستند، در برخی مناطق نیروهای طرفدار وی با عبور از مرحله ی پرخاش و تهدید لفظی مخالفان وارد فاز برخورد فیزیکی شده اند.
در دو روز گذشته میتینگ اکرم امام اوغلو شهردار استانبول در شهرهای ارزروم و قونیه هدف حمله با چوب و چماغ و سنگ قرار گرفت و در این رابطه تا کنون ۱۶ نفر بازداشت شده اند.
شب گذشته نیز ستاد انتخاباتی حزب جمهوریخواه در ازمیر مورد حمله قرار گرفت.
به گزارش رسانه ها، شب سه شنبه یکی از اعضای حزب دموکراتیک خلقها در استان شیرناک ترکیه ترور شد. طبق گزارش های رسانه های معتبر، تامر تمل از اعضای حزب دموکراتیک خلقها شامگاه گذشته مقابل خانه اش در شهر شیرناک در حالیکه قصد داشت از خودرو خود پیاده شود هدف تیراندازی افراد ناشناس قرار گرفت و کشته شد. وی عموی فرهاد تمل رئیس مشترک این حزب در شعبه بیت الشباب استان شیرناک ترکیه است.
حزب دموکراتیک خلقها تصمیم گرفته که نامزد مستقل خود را در انتخابات ریاست جمهوری معرفی نکند تا شانس مخالفان را برای شکست اردوغان با معرفی یک نامزد واحد افزایش دهد. دمیرتاش رهبر سابق حزب که هم اکنون در زندان است از همه ی نیروهای حزب و دوستداران آن خواسته است فعالانه در انتخابات ۱۴ مه شرکت کنند. قلیچداراوغلو با استناد به حکم دادگاه حقوق بشر اروپا در سال ۲۰۲۰ که محکومیت دمیرتاش را غیرقانونی اعلام کرد، قول داده که دمیرتاش، رئیس سابق حزب دموکراتیک خلقها را که از سال ۲۰۱۶ به دلیل اتهامات مختلف مرتبط با تروریسم در زندان است، آزاد کند.
نگرانی از واکنش اردوغان و طرفداران او در صورت شکست در انتخابات
در عمده ی گزارش های مربوط به انتخابات از رقابت شانه به شانه ی اردوغان و کاندیدای اپوزسیون صحبت می شود اما کسی نمی داند اردوغان در صورت شکست در انتخابات چه واکنشی نشان خواهد داد.
در داخل و خارج از ترکیه با توجه به پیامد نتایج انتخابات همه با نگرانی رفتارهای اردوغان و حزب عدالت و توسعه را پیگیری می کنند. مواضع وزیر کشور ترکیه و همچنین استفاده گسترده حزب حاکم از امکانات دولت و نهاد ریاست جمهوری برای برگزاری کمپین های انتخاباتی و تبلیغات میدانی، این نگرانی را تقویت می کند.
سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه تاکنون دو بار در سخنرانی رسمی و عمومی اعلام کرده که از دید او، انتخابات آتی ترکیه، صرفاً یک رقابت سیاسی و حقوقی نیست و باید آن را در قد و قواره کودتا ارزیابی کرد. سویلو مدعی شده که انتخابات، به سفارش تیم جو بایدن و سران پ.ک.ک در کوهستان قندیل، به دنبال پیروزی قلیچدار اوغلو است و باید با کودتا مقابله کرد. او اعلام کرده که باید به شکل تک مرحله ای، کار یکسره شود و نام اردوغان به عنوان نفر پیروز، از صندوق برون آید.
این که ممکن است اردوغان نتایج را نپذیرد یک بار در گذشته نزدیک رخ داده است. در سال ۲۰۱۹ حزب اردوغان در انتخابات شهرداری ها تقریباً تمام شهرهای بزرگ ترکیه را از دست داد. به ویژه، از دست دادن استانبول، پایتخت اقتصادی ترکیه که اردوغان فعالیت سیاسی خود را از آن جا آغاز کرده بود، برای او ناامیدکننده بود. اردوغان پیروزی ناچیز مخالفان در استانبول را نپذیرفت و سعدی گووَن رئیس وقت شورای عالی انتخابات را مجبور کرد که یک بار دیگر، در استانبول مردم را پای صندوق رای بکشاند تا شاید هر جوری شده، رفیق قدیمی وی را به قدرت برساند.. هنگامی که انتخابات دوباره برگزار شد، حزب حاکم با اختلاف رای بسیار بیشتری شکست خورد. این بار چه خواهد کرد. نویسندگان فارن پالیسی با اشاره به کنش و واکنش اردوغان و مخالفانش در سال ۲۰۱۹ در ارتباط با انتخابات ۱۴ مه نوشته است:
انتخابات ۲۰۱۹ مسئله دیگری را نیز روشن کرد. وقتی احزاب اپوزیسیون دست به کار شوند، می توانند اردوغان را در صندوق رای شکست دهند. بدبین ها ممکن است اشاره کنند که ریسک انتخابات آتی برای اردوغان، نسبت به انتخابات ۲۰۱۹ شهرداری ها بسیار بیشتر است و او محترمانه شکست را نخواهد پذیرفت. استدلال آنها پر بیراه نیست. در حکومتهای استبدادی شخص محور مانند ترکیه، حاکمانی که قدرت را از دست میدهند، احتمالاً سرنوشت آنها به زندان یا تبعید ختم می شود. بنابراین، آنها برای ماندن در قدرت همه چیز را به خطر میاندازند.
گزینه های اردوغان در سناریویی که با اختلاف رای اندکی شکست بخورد چیست؟ او ممکن است اعلام کند که انتخابات دزدیده شده است و از بوروکراسی ترکیه بخواهد از او حمایت کند. با این حال، اینکه هیئت عالی انتخابات و بوروکراسی امنیتی ترکیه بخواهند به درخواست او توجه کنند، قطعی نیست. تصمیم اخیر سازمان نظارت بر انتخابات برای رد درخواست دریافت دادههای رأیدهندگان از سوی دولت اردوغان، نمونه ای از تلاش برای ایجاد یک سیستم جدید نظارت بر انتخابات آنلاین است. دادگاه قانون اساسی ترکیه، در ماه مارس، اعتراض اردوغان را در مورد تصمیم این نهاد برای لغو ممنوعیت اختصاص بودجه دولتی به حزب دموکراتیک خلق ها، به بهانه ادعای ارتباط داشتن با حزب کارگران کردستان یا پ.ک.ک را نادیده گرفت. این تصمیم و تصمیمات دیگر توسط نهادهای کلیدی دولتی نشان می دهد که بوروکرات های ترکیه شرط احتیاط و عقل را رعایت می کنند. بعید است که آنها پس از شکست اردوغان در انتخابات، از او حمایت کنند و خود را در دولت جدید با عواقب قانونی این حمایت مواجه کنند.
در مورد حامیان اپوزیسیون هم که در مورد شکست اردوغان خوشبین هستند، این احتمال وجود دارد که در صورت شکست اپوزیسیون و یا عدم پذیرش شکست از سوی طرف مقابل به خیابانها بیایند.
گزینه هوشمندانه تر برای اردوغان این است که نتیجه انتخابات را بپذیرد و منتظر شکست عملکرد دولت جدید باشد. او هنوز طرفداران زیادی دارد که می تواند برای این منظور آنها را بسیج کند. با توجه به مشکلات اقتصادی عظیمی که یک دولت جدید بیتجربه باید به آن مقابله کند، بازگشت اردوغان از راههای دموکراتیک غیرممکن نیست – بهویژه اگر اپوزیسیون فعلی به تعهد خود مبنی بر تغییر نظام پارلمانی اصلاحشده عمل کند زیرا که مسیر بازگشت دوباره اردوغان به قدرت را تحت عنوان نخست وزیر باز میکند.
در نهایت، ممکن است انتظار داشته باشیم که اردوغان با چنگ و دندان برای ماندن در قدرت بجنگد تا از محاکمه خود جلوگیری کند. اما طبق قوانین ترکیه، کیفرخواست باید توسط دو سوم پارلمان تصویب شود، اکثریتی که دستیابی به آن بسیار دشوار خواهد بود – به ویژه به این دلیل که اپوزیسیون شامل متحدان کلیدی سابق اردوغان است که ممکن است در صورت انجام تحقیقات و محاکمه آنها نیز قربانی شوند. اپوزیسیون احتمالاً می خواهد از آن اجتناب کند. این واقعیت که محاکمه و زندان شدن بالقوه او بعید است، پذیرش شکست را برای اردوغان آسانتر میکند.
مبنای ارزیابی در باره انتخابات اگر نظر سنجی های فعلی باشد، رفتن اردوغان هنوز قطعی نیست.