فعالیت نشست سالانه تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (کاپ ۲۸) از دو روز پیش در امارات متحده عربی جریان دارد. رهبران ده ها کشور جهان از جمله آلمان، آمریکا، فرانسه، بریتانیا، برزیل، ترکیه، اردن، مصر، هندوستان در روزهای نخست و دوم نشست سخنرانی کردند. قرار است در حدود ۷۰ هزار شرکت‌کننده در این نشست، به مدت ۱۳روز – از نهم تا ۲۱ آذر (۳۰ نوامبر تا ۱۲ دسامبر) – به بررسی روند اجرای معاهده‌های پیشین بپردازند و راه‌های مهار تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی را بررسی کنند.
پس از کاپ ۲۲ در قطر و کاپ ۲۷ که سال گذشته در شرم‌الشیخ مصر برگزار شد، این سومین کنفرانسی است که در منطقهٔ خاورمیانه برگزار می‌شود؛ خاورمیانه‌ای که جنگ بر آن سایه افکنده و چشم رسانه‌ها از مباحث مربوط به تغییرات اقلیمی و محیط زیست دور مانده است.
اما خطر بزرگ‌تری که بیخ گوش خاورمیانه و کل کره زمین نشسته است، تغییرات اقلیمی بشرساخت و به تبعِ آن نوسانات آبوهوایی، از میان رفتن تنوع زیستی و به خطر افتادن حیات بشر در سیارهٔ سبز است.
برگزاری این دوره کاپ در امارت متحده عربی و انتخاب رئیس دوره‌ای آن، سلطان الجابر، که مدیرعامل بزرگترین شرکت نفتی امارات (ADNOC) است، بسیار مشاجره‌برانگیز شده است. در شرایطی که فعالیت‌های مربوط به شرکت‌های بزرگ سوخت فسیلی از مهم‌ترین عوامل انتشار گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین هستند،
زمانی که امارات متحده عربی، میزبان امسال کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد، در ماه ژانویه اعلام کرد که ریاست آن را به سلطان احمد الجابر سپرده است، فعالان این حوزه در سراسر دنیا به شدت علیه این اقدام اعتراض کردند. آنها پیش از آن هم بابت برگزاری این کنفرانس در کشوری نفتی ابراز ناراحتی کرده بودند، و انتصاب مدیر شرکت ملی نفت ابوظبی به عنوان رئیس این کنفرانس هم بر نگرانی‌های آنها افزود.
از نگاه فعالان اقلیمی انتخاب مدیرعامل یکی از بزرگ‌ترینِ این شرکت‌ها برای ریاست این دورهٔ کاپ نوعی از تناقض و دهن‌کجی به محتوا و هدف این کنفرانس تلقی شده و حتی برخی گزارش‌ها از اسناد درزکرده از امکان استفاده از این کنفرانس برای توسعهٔ تجارت و سرمایه‌گذاری در بخش سوخت فسیلی حکایت دارد.
امارات متحده عربی، از اعضای اوپک، یکی از ده تولیدکننده بزرگ نفت در جهان است. دانشمندان می‌گویند برای غلبه بر بحران اقلیمی باید انتشار آلاینده‌های ناشی از نفت، گاز و زغال‌سنگ را به سرعت و به میزان قابل توجهی کاهش داد.
طبق گزارش سازمان اوپک که شرکت ملی نفت ابوظبی تحت هدایت سلطان احمد الجابر در سال ۲۰۲۲ روزانه ۴ میلیون بشکه نفت تولید کرد که نسبت به تولید روزانه ۳.۶ میلیون بشکه در سال ۲۰۲۱ افزایش چشمگیری داشت. وی همچنین ضرب‌العجل این شرکت برای افزایش تقریبا دو برابری تولید تا سقف ۵ میلیون بشکه در روز را از سال ۲۰۳۰ به ۲۰۲۷ جلو انداخته است.
هارجیت سینگ، رئیس بخش استراتژی سیاسی جهانی شبکه بین‌المللی کارزار اقلیمی، می‌گوید “انتقاداتی که متوجه سلطان الجابر شده است عمدتا به خاطر نقش دوگانه او به عنوان شخصیتی کلیدی در صنعت نفت و رئیس کنفرانس تغییر اقلیم ۲۰۲۳ بوده است.”
الجابر برای تخفیف فشار اعتراض فعالان اقلیمی بر تولیدکنندگان انرژی های فسیلی، در ماه سپتامبر به روزنامه نیویورک تایمز گفت که کنفرانس‌های اقلیمی قبلی به خاطر حمله‌های متقابلی که فعالان اقلیمی و تولیدکنندگان انرژی‌های فسیلی به یکدیگر کرده‌اند دستاوردهای لازم را نداشتند. وی افزود: “ما چرا داریم با این صنایع می‌جنگیم؟ مبارزه برای کاهش انتشارات باید بر کاهش انتشارات در همه جا متمرکز باشد، و مهم نیست که نفت و گاز باشد یا دیگر صنایع.”
از دید منتقدان، میزبان این نشست، امارات متحده عربی، بیشتر به خروج تیتر‌های خبری مثبت از این نشست علاقه‌مند است تا نتایج عینی و ملموس. به گفته آنها.
در واکنش به سخنان سلطان الجابر، فعالان اقلیمی می گویند: الجابر ظاهرا قصد دارد راه گریزی را برای مساله حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی باز بگذارد و بهانه‌های بسیاری وجود دارد که تولید نفت و استفاده از سوخت‌های فسیلی همچنان ادامه پیدا کند.
فعالان اقلیمی بر این نظر هستند که تقصیر به گردن تولیدکنندگان انرژی‌های فسیلی است. آنها می گویند ما هیچ اعتمادی به تولیدکنندگان انرژی‌های فسیلی نداریم، چون نه تنها گذشته آنها پر است از تکذیب و ایجاد مانع، بلکه با پخش اطلاعات غلط نیز اتخاذ تصمیمات اقلیمی موثر را به تاخیر انداخته‌اند.”
اهمیت کاپ ۲۸
برای درک بهتر اهمیت کاپ ۲۸، مروری بر روند برگزاری و تحولات رخ‌داده در نزیک به سه دهه برگزاری این کنفرانس ضروری است.
اولین کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل سال ۱۹۹۵ در برلین با کشورهایی که سه سال قبل از آن در اجلاس زمین در ریودوژانیرو حضور داشتند و کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره تغییر اقلیم را امضا کردند، شروع به کار کرد.
در بیست‌ویکمین دوره از این کنفرانس‌ها که سال ۲۰۱۵ در پاریس برگزار شد و نقطه‌عطفی در روند جهانی مبارزه با تغییر اقلیم به‌شمار می‌آید، سقف دو درجه سانتیگراد برای افزایش درجه حرارت اتمسفر کرهٔ زمین تا سال ۲۱۰۰ نسبت به اواسط دهه نوزدهم (سناریوی ۲ درجه) در نظر گرفته شد و اعضا متعهد به اجرای برنامه‌هایی برای تحقق این هدف شدند.
همچنین در کنفرانس گلاسکو (کاپ ۲۶) که سال ۲۰۲۱ برگزار شد، کشورها متعهد به گذار از سوخت‌های فسیلی و کم کردن استخراج و استفاده از ذغال سنگ شدند و برنامه‌هایی را برای کنترل متوسط افزایش دما در سقف ۱.۵ درجه (سناریوی ۱.۵ درجه) طرح‌ریزی کردند.
نهایتاً سال گذشته و در کاپ بیست و هفتم در شرم الشیخ مصر، طرح ایجاد صندوقی برای جبران ضرر و زیان اقلیمی کشورهای آسیب‌پذیر و افزایش تاب‌آوری آنها مقابل تغییرات اقلیمی مطرح شد.
حالا در کاپ ۲۸ مهم‌ترین دستورکار روی میز به بررسی بیلان یا ترازنامهٔ پیشرفت‌های حاصل‌شده در جهت تحقق اهداف کنفرانس پاریس اختصاص داده شده است. این بررسی البته توسط نهادهای علمی و هیئت بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC) انجام شده و نتایج آن در گزارش سال ۲۰۲۳ این نهاد، قبل از برگزاری کاپ ۲۸ منتشر شد.
این گزارش حاکی است که بر مبنای پیش‌نمایی‌های انجام‌شده، برنامه‌های مشارکت ملی کشورها مطابق مفاد کنفرانس پاریس قادر به تحقق اهداف این کنفرانس نیست و با اطمینان بالا افزایش درجه حرارت بیش از ۲.۱ (به‌طور متوسط ۲.۸) درجه‌ای را تا پایان این سده تجربه خواهیم کرد.
همچنین در این گزارش اشاره شده که جریان‌های فعلی مالی جهانی برای سازگاری به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه برای تاب‌آوری اقلیمی کافی نیست. بنا بر این گزارش، برنامه‌های فراگیر، سریع و پایدار برای کاهش انتشار و کربن‌زدایی از اتمسفر در کنار افزایش همکاری‌های بین‌المللی از جمله افزایش و تسهیل اختصاص منابع مالی به‌ویژه جهت حمایت از مناطق، بخش‌ها و گروه‌های آسیب‌پذیر، حاکمیت جامع و فراگیر و سیاست‌های هماهنگ بین‌المللی می‌تواند راه حرکت در مسیر تحقق اهداف کنفرانس پاریس (هدف ۲ درجه) و یا در حالت ایدئال هدف ۱.۵ درجه را هموار سازد.
در صورت ادامهٔ روند فعلی، علاوه بر بالارفتن احتمال رخدادهای برگشت‌ناپذیر اقلیمی (tipping points)، همچنین احتمال بروز همزمان مخاطرات اقلیمی و غیراقلیمی بالاتر خواهد رفت که امکان ایجاد رخدادهای هم‌افزا و یا ترکیبی را فراهم می‌کند؛ رخدادهایی که مدیریت آنها بسیار پیچیده و دشوار خواهد بود.
اقدام فوری برای کاهش انتشار و کربن‌زدایی در دههٔ پیش رو بسیار حیاتی است و تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات کشورها در سال‌های پیش رو می‌تواند اثرات درازمدت بر سرنوشت بشر و زیست‌بوم در هزارهٔ سوم داشته باشد.
پنج تغییر محیط زیستی که دانشمندان می‌خواهند رخ دهد
دانشمندان امیدوارند که در تازه‌ترین کنفرانس آبوهوایی در امارات متحده عربی، شماری از مسائل مهم زیست‌محیطی مطرح شود. وبسایت نیوزویک یکشنبه، ۲۶ نوامبر (۵ آذر)، با انتشار گزارشی ، به این موارد اشاره کرد.
۱: محدود کردن افزایش دما
بسیاری از کارشناسان امیدوارند که محدودیت افزایش دما به ۲.۷ درجه فارنهایت (۱.۵ درجه سانتیگراد)، از توجه بیشتری در قیاس با گذشته قرار گیرد، زیرا به گفته آنان، تلاش‌های جهانی تاکنون برای رسیدن به این هدف موفق نبوده است.
دانیل کینگستون، مدرس ارشد دانشگاه اوتاگو نیوزیلند، در این زمینه معتقد است: «افزایش میانگین دمای جهانی سبب شده است که رکوردهای جدیدی از ژوئن تا اکتبر به ثبت برسد. سپتامبر نیز به مثابه یکی از گرم‌ترین ماه‌ها در سراسر ۲۰۲۳ و احتمالا گرم‌ترین ماه در تاریخ، به ثبت رسید.»
او با اشاره به اینکه سیاره زمین از آستانه گرمایش ۱.۵ درجه سانتیگراد گذشته است، گفت: «گزارش‌ها نشان می‌دهد که گام برداشتن در زمینه تعهد کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، بسیار کمتر از توافق پاریس بوده و این موضوع، از موارد مهمی است که امسال باید به آن توجه شود.»
۲: کاهش اکتشاف و استفاده از سوخت‌های فسیلی
دانشمندان می‌گویند که اکتشاف و استفاده از سوخت‌های فسیلی باید فورا در سراسر دنیا کاهش یابد. آنها امیدوارند که در کنفرانس امارات متحده عربی، این موضوع به تفصیل بحث و بررسی شود.
بسیاری از کارشناسان امیدوارند که کاپ ۲۸ به این واقعیت بپردازد که شرکت‌های متعددی در سراسر دنیا هیچ تصمیمی برای دستیابی به هدف «صفر خالص» ندارند. هدف صفر خالص (کربن صفر)، اصلی‌ترین موضوع مطرح‌شده در اجلاس اقلیمی کاپ ۲۶ بود و به معنای پرهیز از افزودن به تولید گازهای گلخانه‌ای در جو زمین است.
به گفته دانشمندان، بدون تعهد قوی دولت‌ها و شرکت‌ها، توانایی تسریع تلاش‌ها برای رسیدگی به بحران تغییرات آبوهوایی با مشکل مواجه شده است.
در عین حال، متخصصان هشدار می‌دهند که با توجه به سودهای کلان در عرصه صنعت سوخت فسیلی، بسیاری اینک در حال گسترش اکتشاف و بهره‌برداری از منابع جدیدند که مغایر با تعهدات جهانی است.
۳: تامین مالی برای دستیابی به اهداف آب و هوایی
دانشمندان می‌گویند که برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و دستیابی به اهداف دمایی مدنظر، باید بودجه‌های تعیین‌شده به بخش‌هایی تعلق گیرد که از سوزاندن سوخت‌های فسیلی جلوگیری می‌کند.
متخصصان تاکید می‌کنند که هنوز شکاف بزرگی در میزان تامین منابع مالی لازم برای دستیابی به اهداف توافق پاریس وجود دارد که سالانه بین سه تا شش تریلیون دلار تخمین زده می‌شود.
به گفته آنها، شکاف مشابهی نیز در زمینه سرمایه‌گذاری‌ها و تامین مالی برای راه‌حل‌های مبتنی بر حفاظت از طبیعت و تنوع زیستی وجود دارد.
سباستین گریکه، مدرس دانشگاه اوتاگو، در این زمینه معتقد است: «به نظر می‌رسد که بخش بزرگی از این شکاف مالی را باید سرمایه‌گذاران بخش خصوصی پر کنند، زیرا کشورهای توسعه‌یافته هنوز به تعهدشان مبنی بر تامین مالی ۱۰۰ میلیارد دلاری آبوهوایی در کشورهای در حال توسعه عمل نکرده‌اند و به نظر می‌رسد که در این زمینه تردید دارند.» به گفته او، برای رسیدگی به این شکاف‌ها، به اصلاحات سیاسی در سطح جهانی نیاز است.
۴: سازگاری با آب‌وهوای در حال تغییر
با توجه به برآورده نشدن اهداف دمایی مدنظر و کاهش نیافتن انتشار گازهای گلخانه‌ای، دانشمندان می‌گویند لازم است برنامه‌هایی برای مواجهه با شرایط دنیایی در معرض تغییرات اقلیمی سریع، در نظر گرفته شود.
این هشدار، در پی اطلاع‌رسانی و گزارش یک گروه بین‌المللی محیط زیستی درباره وضعیت آب شدن یخ‌های قطبی است.
گزارش امسال این گروه را بیش از ۶۰ دانشمند نوشته‌اند و در آن، اطلاعات درباره وضعیت یخچال‌های طبیعی و صفحه‌های یخ در قطب‌ها به‌روزرسانی شده است. بر اساس این گزارش، گرم شدن بیش از ۱.۵ تا دو درجه سانتیگراد دمای زمین، باعث ذوب شدن یخ‌های عظیم و از بین رفتن بسیاری از یخچال‌های طبیعی شده و باعث می‌شود که اقیانوس منجمد شمالی تا حد زیادی تبدیل به سطحی از آب شود.
این هشدار را با توجه به این موضوع باید جدی گرفت که وجود یخ کمتر در اقیانوس‌ها، آب‌وهوای جهانی را تغییر می‌دهد. ذوب شدن یخ‌ها، سطح آب دریاها را افزایش می‌دهد و باعث بروز سیل در مناطق کم‌ارتفاع و شهرهای در معرض طوفان خواهد شد و چنین رخدادهایی ممکن است به تغییرات عمده و برگشت‌ناپذیر در زندگی انسانی منجر شود.
۵: پرداختن به موضوع «سبزشویی»
موضوع مهم «سبزشویی» (Green Washing) نیز از موضوعاتی است که دانشمندان امیدوارند در تازه‌ترین اجلاس آبوهوایی، بیش از پیش در معرض توجه قرار گیرد و شرکت‌های متخلف را در این زمینه پاسخگو کند.
اصطلاح سبزشویی، برای اشاره به شیوه‌هایی استفاده می‌شود که طی آن، شرکتی می‌کوشد بیش از واقعیت عملکردهایش، دوستدار محیط زیست به نظر برسد. سبزشویی زمانی رخ می‌دهد که شرکتی که در حال تخریب محیط زیست است، با ارائه اطلاعات نادرست و تاکید بر جنبه‌های مثبت محصولات خود و ادعای سازگاری آن با محیط زیست، سعی در فریب افکار عمومی و دولت‌ها داشته باشد.
متخصصان معتقدند که با رواج این پدیده، هم ناظران جهانی و هم دولت‌ها، باید اطمینان حاصل کنند که ادعاهای زیست‌محیطی شرکت‌ها و سازمان‌ها مبتنی بر شفافیت و راستی‌آزمایی است، و مانع سوءاستفاده‌هایی شوند که دستیابی به اهداف آبوهوایی را به تعویق می‌اندازد.
اگر چه بخشی از کارشناسان حوزه اقلیمی، با ناامیدی از امکان‌ناپذیر بودن اهداف تعیین شده پیشین برای کنترل روند گرمایش جهانی سخن می‌گویند اما برخی از آنها معتقدند که بر اساس بسیاری از مطالعات انجام شده، روند پیش رو ناامیدکننده نیست. اما می توان تا آن اندازه خوشبین و امیدوار بود و سرنوشت زیست بوم جهانی را به کسانی سپرد که به نام حفاظت از محیط زیست به دنبال مشروعیت بخشیدن به تجارت انرژی های فسیلی هستند؟
در آستانه ی همین کنفرانس کاپ۲۸ و در پی بروز جنجال بر سر ریاست الجابر بر کنفرانس اقلیمی، روز ۲۷ نوامبر توسط برخی از رسانه ها اسنادی منتشر شد که نشان می‌دهند امارات متحده عربی می‌خواهد با ۱۵ کشور بر سر قراردادهای نفتی مذاکره کند.
این اسناد که در اختیار روزنامه‌نگاران مستقل مرکز گزارش‌های اقلیمی قرار گرفته است توسط تیم اماراتی برگزارکننده کنفرانس کاپ۲۸ برای ملاقات با حداقل ۲۷ دولت خارجی پیش از شروع کنفرانس در روز ۳۰ نوامبر آماده شده بود.
