پیشگفتار
تصمیمات سیاسی، به طورمعمول و اما به خصوص در شرایط حساس سیاسی، تاثیرات مهمی بر حیات سیاسی و اجتماعی، برجا می گذارند. اپوزیسیون برونمرز در این چهل سال اخیر، به طور مشخص در ارتباط با گزینه های استراتژیک، راهکارها، سازماندهی و مدیریت مبارزات خود، دست به تصمیمات سیاسی زده است.
هدف نخست در این نوشته، ابتدا ارزیابی شاخص ها و شیوه های تصمیم گیری سیاسی بوده، در مرحله بعد آسیب شناسی پیامد های مثبت و منفی تصمیم گیری ها، مورد بحث قرار می گیرد و سپس با نشان دادن ارتباط تصمیم گیری ها با مسئله “پاسخگویی” به گفتگو می پردازیم.
از آنجائی که بررسی و ارزیابی همه تصمیمات سیاسی اپوزیسیون خارج از کشور، دریک مقاله کوتاه ممکن نیست، این ارزیابی، تنها به یک تصمیم سیاسی مهم، یعنی تصمیم گیری منشور نویسان مهسا، محدود می گردد.
فرایند تصمیم سیاسی منشورنویسان مهسا
در نخستین روز سالی، که اکنون به پایان آن نزدیک هستیم، توئیت شش نفره ای به مناسبت آغاز سال نو میلادی، به عنوان یک اقدام سمبولیک در فضای مجازی انتشار یافت، این درحالی بود که جنبش انقلابی زن، زندگی، آزادی در صد و ششمین روز حیات خود، در شرایط سرکوب لجام گسیخته رژیم، قرار داشت.
با آغاز جنبش انقلابی زن، زندگی، آزادی و به موازات تداوم آن، موضوع ضعف نهادمندی مدنی و سیاسی در ایران و برونمرز و همچنین وجود فضای سیاسی چندپاره و نامنسجم در میان گروه های متفاوت و نخبگان سیاسی و به تبع آن وجود مشکلات موجود در مشارکت سیاسی اپوزیسیون، مسئله اتحاد نیروها، سازماندهی و رهبری به مهمترین مشغله ذهنی جنبش تبدیل شده بود.
با توجه به فضای پیشگفته، پیام مشترک چند چهره سیاسی، مدنی و هنری بازتاب گسترده ای در میان ایرانیان داشت.
درادامه کار، نشستی تحت عنوان “آینده جنبش دموکراسی ایران” با شرکت هشت چهره شناخته شده اپوزیسیون، به میزبانی پژوهشگر ایرانی بنیاد صلح کارنگی برگذار شد.
وجود فضای وفاق و اجماع در میان این چهره ها، مسئله بسیار برجسته ای بود، نکته مرکزی در بحث های این شخصیت ها دعوت همه به همدلی، همیاری و همکاری بود، تا اینجا می توان گفت که برآمد این شخصیت ها در سیمای نخبگان مصالحه جو در راستای اهداف جنبش انقلابی زن، زندگی، آزادی قرار داشت.
این گروه در ادامه فعالیت هایش منشوری تحت عنوان “منشورِ همبستگی و سازماندهی برای آزادی (مهسا) منتشر نمود.
این منشور حاوی “باور های مشترک” و همچنین دو گزینه استراتژیک بود:
الف- گزینه استراتژیک اول یا آنطور که در منشور آمده بود “اولین گام های لازم”: “تاثیر گذاری بر دولت های دموکراتیک” برای “انزوای جهانی جمهوری اسلامی” این گزینه شامل در خواست های مشخصی، از این دولت ها بود.
ب- گزینه استراتژیک دوم یا “گام های بعدی”: تمرکز فعالیت های مشترک با کنشگران داخل برای “عدالت انتقالی، تشکیل شورای انتقال قدرت و راهکارهای انتقال قدرت به حکومتی دموکراتیک، ملی و سکولار ” خواهد بود.
راهکارهای لازم در این منشور برای تحقق اهداف نامبرده ایحاد “کمیته‌های تخصصیِ گذار از جمهوری اسلامی” و همچنین یافتن روش های دموکراتیک برای استفاده از مبارزات مدنی مردم، توسط امضا کنندگان منشور مهسا است.
اعلام خروج حامد اسماعیلیون و مدتی بعد کناره گیری رضا پهلوی، شکاف بین امضا کنندگان منشور مهسا را که اکنون به شش نفر تقلیل یافته بود، علنی نمود و درپی آن ما شاهد فروپاشی سریع امضا کننده گان منشور مهسا بودیم.
شاخص ها و شیوه های ارزیابی تصمیم گیری سیاسی
تردیدی در این نیست، که در هر تصمیم گیری عوامل عقلانی، روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی دخیل هستند. تصمیم گیری دارای سطوح مختلف از جمله: تصمیمات استراتژیک، تصمیمات مدیریتی و تصمیمات عملیاتی است.
در میان تصمیمات، تصمیم گیری سیاسی از ان دست تصمیماتی هستند، که خواسته و نا خواسته، تاثیرات مهمی برجا می گذارند و پیامدهای های آن بر مشروعیت و مقبولیت نهاد تصمیم گیر، تاثیر به سزای دارد.
در رابطه با شاخص های تصمیم گیری سیاسی “مک گئون” می نویسد: تصمیم گیری در معنای متعارف، عبارت از شناسائی مسئله، گردآوری اطلاعات، شناسایی راه حل های بدیل، ارزیابی راه حل ها، گزینش راحل/ راه حل ها، اجرای تصمیمات و بالاخره نظارت برپیامدها ونتایج آن است”.
روش انتخاب عقلانی، بهترین و ساده ترین روش برای انتخاب تصمیم گیری های سیاسی است، افزون بر این پیش نیاز انتخاب عقلانی، وجود فرایندهای دموکراتیک تصمیم گیری است، که لازمه آن وجود نیروهای اجتماعی و سیاسی (جامعه مدنی و احزاب سیاسی) است، که نهادهای تصمیم گیرنده را به پاسخگویی وا دارد. تفکر انتقادی، نیاز دیگر برای سنجش تصمیم گیری ها است.
تصمیم گیری سیاسی امضاکنندگان منشور مهسا
تصیم گیری امضاکننده گان منشور مهسا، نه تنها یک تصمیم گیری استراتژیک سیاسی با بار مدیریتی و عملیاتی بود، بلکه روایتی کلان برای دگرگون سازی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، در ابعاد ملی در ایران بود.
” منشور مهسا” پلاتفرم سیاسی امضاکنند گان این منشور، فاقد عنصر شفافیت، باز خورد، پاسخگویی و سنجش گری نقادانه بود. پاسخگویی نیز بدون وجود نیروهای اجتماعی قوی (جامعه مدنی) و نیروهای سیاسی (احزاب و سازمان های سیاسی) بیشتر به تعارف شبیه است.
“منشور مهسا” بدون در نظر گرفتن بازخوردها از سوی نهادهای مدنی، احزاب سیاسی و افکار عمومی مستقل از این نهادها در داخل و خارج از کشور، شکل گرفته بود و در هیچ روندی راست آزمایی این تصمیمات و به تبع آن اصلاح، تعدیل یا رد آن انجام نشده بود.
در واقعیت “منشور مهسا” حاصل شور و شوق گسترده به خصوص در فضاهای مجازی، در دیاسپورای ایرانی در خارج از کشور بود.
نتایج رادیکالیزه شدن فضای مجازی، در شرایط ضعف نهادهای مدنی و سیاسی، برآمد سیلیبریتی های محبوب بود.
رسانه ای شدن سیاست یا همان سیاست رسانه ای، نه تنها سیلیبریتی های محبوب، بلکه بخشی از نخبگان سیاسی و جریانات سیاسی را مجذوب خود نمود.
اگرچه سیاست رسانه ای و مجازی شدن سیاست، سیاست را از انحصار عده ای محدود خارج و آن را به پدیده ای همگانی تبدیل نموده است، اما نادیده گرفتن این موضوع که رسانه های جمعی و مجازی، بسیار گزینشی و خاص عمل می کنند و همچنین کنشگران سیاسی هم در عرصه رسانه ها در برابر مصرف کنندگان سیاست و مخاطبان کم و بیش منفعل هستند، می تواند نتایج زیان باری را در بر داشته باشد.
از سوی دیگر “کالایی سازی سیاست” روند سیاسی را منحرف کرده و سیاست را به بازی تجاری تبدیل می کند و نتیجه آن افت کیفیت سیاست در دیاسپورای خارج از کشور بود.
برآمد “منشور مهسا”، حاصل جو روانشناختی بود، که با سیاست رسانه ای و “کالایی سازی سیاست”، از یک سو از کیفیت سیاست کاسته شده بود و از سوی دیگر چند چهره سیاسی، مدنی و هنری در این جو، به سیلیبریتی های محبوب تبدل شدند و به یک تصمیم استراتژیک سیاسی دست زدند، که در تضاد با روش انتخاب عقلانی برای تصمیم گیری های مهم سیاسی بود.
منشورنویسان مهسا، نه تنها در دوره کوتاه فعالیت شان، خود را ملزم به پاسخگویی مدنی و اجتماعی در رابطه با عملکردهای سیاسی خود نمی دیدند، بلکه بعد از فروپاشی و ریزش مقبولیت و مشروعیت شان، حاضربه پاسخگویی به پیامدهای منفی جبران ناپذیر تصمیم گیری های خود نیز نشدند.
