پایان جنگ نه تنها برای اوکراین و روسیه بلکه برای چین اهمیت دارد. چین می داند که استراتژی غرب برای مهار آن از راه شکست و زمینگیر شدن مسکو می گذرد. اما چین این را هم می داند تداوم جنگ به معنی ادامه ی همداستانی اروپا و آمریکا، قطبی شدن زودرس ، قفل شدن دیپلماسی و فقدان ثبات در بازار عرضه و تقاضای جهانی است، دو عرصه ای که چین آن را برای به چالش کشیدن هژمونی آمریکا انتخاب کرده است
شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین روز چهارشنبه در گفت‌وگویی ویژه با همتای اوکراینی خود گفت که پکن نماینده‌ای را به کی‌یف می‌فرستد تا درباره «حل و فصل سیاسی» جنگ روسیه با این کشور گفت‌وگو کند. این گفت‌وگو با استقبال مقامات اروپایی روبرو شد.
پکن پیش از این از دخالت در درگیری‌های بین سایر کشورها اجتناب کرده بود اما به‌نظر می‌رسد پس از هماهنگ کردن مذاکرات بین عربستان و ایران در ماه مارس که منجر به احیای روابط دیپلماتیک پس از یک وقفه هفت ساله شد سعی دارد خود را به‌عنوان یک نیروی دیپلماتیک جهانی معرفی کند.
طبق بیانیه دولت چین، شی جین پینگ در یک تماس تلفنی با ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین گفت که یک نماینده چین که سفیر سابق این کشور در روسیه است، از اوکراین و «سایر کشورها» بازدید خواهد کرد تا در مورد راه‌حل سیاسی احتمالی گفت‌وگو کند.
در این بیانیه اشاره‌ای به تهاجم روسیه به اوکراین نشده است و درباره احتمال سفر این نماینده به مسکو هم سخنی به میان نیامده است.
از مدت‌ها قبل که پکن اعلام کرده بود می‌خواهد در جنگ اوکراین میانجیگری کند، پیش‌بینی می‌شد که تماس تلفنی بین شی و زلنسکی انجام شود.
چرا این موضوع مهم است؟
چین تنها دولت بزرگی است که روابط دوستانه با مسکو دارد و همچنین به‌عنوان بزرگترین خریدار نفت و گاز روسیه یک اهرم اقتصادی است. این اتفاق پس از آن رخ داد که ایالات متحده و متحدانش خرید نفت و گاز از روسیه را به شدت کاهش دادند.
پکن که مسکو را به‌عنوان یک شریک دیپلماتیک در مخالفت با سلطه ایالات متحده بر امور جهانی می‌بیند از انتقاد از تهاجم روسیه خودداری کرده و از موقعیت خود به‌عنوان یکی از پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل برای منحرف کردن حملات دیپلماتیک علیه روسیه استفاده کرده است.
زلنسکی پیش‌تر گفته بود که از پیشنهاد چین برای میانجیگری استقبال کرده است.
چرا چین این کار را کرد؟
دولت شی نقش بزرگ تر و پررنگ تری را در دیپلماسی بین الملل در دستور کار قرار داده است. این مهم به‌عنوان بخشی از یک کارزار کلی برای بازگرداندن چین به آنچه که حزب کمونیست حاکم به‌عنوان یک رهبر سیاسی و اقتصادی لازم می‌داند و برای ایجاد نظمی جهانی که به نفع پکن است، دنبال شده است.
بازگشت چین پس از دهه‌ها اجتناب از دخالت در درگیری‌های سایر کشورها و سایر امور بین‌المللی با اولویت دادن به توسعه اقتصادی داخلی، بازگشتی زیرکانه است.
عربستان و ایران در ماه مارس گذشته پس از مذاکرات در پکن، اعلامیه‌ای «غافلگیرکننده» صادر کردند که پس از یک وقفه هفت ساله سفارتخانه‌های خود را در پایتخت‌های یکدیگر بازگشایی خواهند کرد. چین به‌عنوان یک خریدار بزرگ نفت با هر دو کشور روابط خوبی دارد.
«چین گانگ» وزیر امور خارجه چین به همتایان اسرائیلی و فلسطینی خود گفت که کشورش آماده کمک به تسهیل مذاکرات صلح است.
میانجیگری میان اوکراین و روسیه حضور چین در اروپای شرقی را افزایش می‌دهد جایی که پکن تلاش کرده است با دولت‌های دیگر روابط برقرار کند. این موضوع باعث شکایت برخی از مقامات اروپایی مبنی بر تلاش چین برای به‌دست آوردن اهرم فشار بر اتحادیه اروپا شده است.
کیمبرلی مارتن، استاد علوم سیاسی از دانشگاه کلمبیای نیویورک تردید دارد که چین در نقش صلح‌جو موفق شود.
او با بیان اینکه پکن «بیش از حد به روسیه نزدیک شده است» گفت: «باور داشتن چین به‌عنوان یک صلح‌طلب برای من مشکل است.»
روابط چین با روسیه چگونه است؟
چین نزدیک‌ترین کشوری است که رژیم «منزوی» ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به‌عنوان یک متحد اصلی دارد.
شی و پوتین پیش از تهاجم فوریه ۲۰۲۲ بیانیه مشترکی صادر کردند که در آن گفته شد دولت‌هایشان «دوستی بدون محدودیت» دارند.
پکن تلاش کرده است تا خود را بی‌طرف نشان دهد اما توجیه‌های روسیه برای تهاجم را تکرار کرده است.
شی جین پینگ در جریان سفر به مسکو در ماه مارس گذشته مورد استقبال گرم پوتین قرار گرفت. وزیر دفاع چین در ماه جاری نیز به روسیه سفر کرد.
چین خرید نفت و گاز روسیه را برای اقتصاد تشنه انرژی خود افزایش داده است و به جبران درآمدهای از دست رفته ناشی از تحریم‌های غرب کمک می‌کند. چین در ازای آن انرژی را به قیمت پایین‌تری دریافت می‌کند گرچه جزییات فاش نشده است.
کیمبرلی مارتن معتقد است تماس شی-زلنسکی، «سیلی به روسیه بود زیرا روسیه بسیار مشتاق است که چین را به‌عنوان متحد خود نشان دهد.»
او گفت که تماس مستقیم چین و اوکراین «نشان می‌دهد که چین حداقل یک قدم از روسیه فاصله می‌گیرد.»
چین تاکنون تصمیم سپتامبر گذشته روسیه برای الحاق چهار منطقه از شرق اوکراین به خاک خود را به رسمیت نشناخته است. پکن در سال ۲۰۱۴ نیز الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه را به رسمیت نشناخت.
روابط چین با اوکراین چگونه است؟
چین قبل از تهاجم روسیه، بزرگترین شریک تجاری اوکراین بود هر چند این شراکت در مقیاسی کوچکتر از تجارت چین و روسیه بود.
اوکراین در سال ۲۰۲۱ برنامه‌هایی را برای شرکت‌های چینی در جهت ایجاد زیرساخت‌های مرتبط با تجارت اعلام کرد.
دولت زلنسکی پس از اینکه مشخص شد شی جین پینگ تلاشی برای توقف پوتین در جنگ نخواهد کرد نسبت به پکن رفتاری متضاد داشت اما روابط «دوستانه» باقی مانده است.
وزیر خارجه چین پیش تر گفته بود که پکن به هیچ یک از طرفین تسلیحات ارائه نخواهد کرد تعهدی که به نفع اوکراین است که تانک، موشک و سایر تسلیحات را از ایالات متحده و دولت‌های اروپایی دریافت کرده است.
از سوی دیگر زمانی که سفیر چین در فرانسه در سخنانی گفت که جمهوری‌های شوروی سابق که اوکراین را نیز در بر می‌گیرد ممکن است کشورهای مستقل نباشند در اروپا جنجال به پا کرد. این موضوع با اظهارات پوتین در انکار حاکمیت اوکراین مطابقت دارد.
با این حال پکن به کشورهای اتحادیه جماهیر شوروی سابق اطمینان داد که به حاکمیت آن‌ها احترام می‌گذارد و اعلام کرد که اظهارات سفیر یک نظر شخصی بود.
طرح صلح چین، امید اوکراین به آغاز پایان
از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ که نیروهای نظامی روسیه به دستور ولادیمیر پوتین حمله نظامی به اوکراین را آغاز کردند، زلنسکی بارها و بارها برای گفت‌وگو با رییس‌جمهوری چین ابراز تمایل کرده بود. با این انتظار که چین با توجه به روابط نزدیک با مسکو و یکی از مهم‌ترین شرکای سیاسی و اقتصادی روسیه تنها کشوری است که امکان نقش‌آفرینی برای پایان جنگ و آغاز گفت‌وگوهای صلح را دارد.
مقام‌های چینی برای مدت‌ها درخواست‌های بعضا علنی اوکراینی‌ها برای گفت‌وگو در سطح سران را نادیده می‌گرفتند و شی جین‌پینگ یک بار این گفت‌وگوها را به «زمانی مناسب» موکول کرده بود. پذیرش درخواست اوکراینی‌ها برای انجام گفت‌وگوی تلفنی میان زلنسکی و شی می‌تواند نشانه‌ای از تغییر شرایط و تحول داوطلبانه و یا الزامی در مواضع طرف های درگیر و متناسب با آن پیشرفت در گفت‌وگوهای پشت پرده و امیدواری پکن برای به ثمر رسیدن طرح صلح پیشنهادی چین باشد. طرحی که آمریکا و اروپا برای جلوگیری از دخالت چین به عنوان میانجی آن را رد کردند. اما زلنسکی با اشاره به این که «به نظر می‌آید در این طرح به تمامیت ارضی و آنچه به امنیت کشورش مربوط می‌شود احترام گذاشته شده است» میانجی گری پکن را رد نکرد.
فوریه ۲۰۲۲ رئیس جمهور چین طرحی شامل ۱۲ بند برای پایان دادن به جنگ در اوکراین ارایه کرد. بند اول درباره احترام به حاکمیت ملی کشورهاست: قوانین بین‌المللی به ویژه اهداف و اصول منشور ملل متحد باید کاملا رعایت شود. حاکمیت ملی، استقلال و تمامیت ارضی همه کشورها باید به‌طور موثر مورد حمایت قرار گیرد. بند دوم بیانیه به ضرورت «کنار گذاشتن ذهنیت جنگ سردی» می‌پردازد و تاکید می‌کند امنیت یک کشور نباید به قیمت زیر سوال بردن امنیت دیگر کشورها تامین شود: «امنیت یک منطقه نباید از طریق گسترش و توسعه بلوک‌های نظامی به دست آید.» بند سوم درخصوص «توقف درگیری‌های خصمانه» است: «هیچ کسی از جنگ یا مناقشات سود نمی‌برد.» دولت چین در بند چهارم طرح صلح از ضرورت «آغاز دوباره گفت‌وگوهای صلح» سخن گفته و تاکید کرده که بحران اوکراین تنها از این طریق قابل حل است. بند پنجم درباره «حل و فصل مسائل بشردوستانه»، بند ششم درباره «حفاظت از غیرنظامیان و اسرای جنگی» و بند هفتم درباره «ایمن نگه داشتن تاسیسات هسته‌ای» است. در بند هشتم این بیانیه آمده است که باید ریسک‌های استراتژیک جنگ کاهش یابد. در همین راستا پکن خواستار کنار گذاشتن تهدید هسته‌ای و هرگونه استفاده از تسلیحات هسته‌ای شده و همزمان تحقیق، توسعه و استفاده از سلاح‌های شیمیایی را محکوم کرده است. موضوع بند نهم «تسهیل صادرات غلات» است. در بند دهم دولت چین خواستار توقف تحریم‌های یکجانبه شده، در بند یازدهم از ضرورت ادامه کار بخش‌های صنعتی و پایدارسازی زنجیره تامین سخن به میان آمده و بند آخر به بازسازی مناطق جنگی می‌پردازد.
پایان جنگ نه تنها برای اوکراین و روسیه بلکه برای چین اهمیت دارد. چین می داند که استراتژی غرب برای مهار آن از راه شکست و زمینگیر شدن مسکو می گذرد. از نگاه غرب هر اندازه که مسکو ضعیف تر شود به همان اندازه امکان رقابت چین با غرب کاهش پیدا خواهد کرد. اما چین این را هم می داند تداوم جنگ به معنی ادامه ی همداستانی اروپا و آمریکا، قطبی شدن زودرس، قفل شدن دیپلماسی و فقدان ثبات در بازار عرضه و تقاضای جهانی است، دو عرصه ای که چین آن را برای به چالش کشیدن هژمونی آمریکا انتخاب کرده است. برای واشنگتن و ناتو شکست نظامی مسکو، یا حداقل شکست میانجیگری چین و فرسایشی شدن جنگ، روند مطلوب سناریوی در حال اجرا است، اما انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در پیش است و از نگاه کاخ سفید می توان در سناریوی جنگ تغییراتی که در جهت کمک به پیروزی در انتخابات باشد وارد کرد. در این محاسبات، انسان هایی که قربانی جنگ می شوند و خطر تشدیدگرسنگی جهانی و تخریب زیست محیطی جایی ندارند.
