با وجود نظام آپارتاید، مردم فلسطین احساس می کنند در سرزمین خود، شهروند درجه دو هستند

«البته وضعیت دقیقا مانند آفریقای جنوبی نیست، اما اسراییل یک نظام مبتنی بر آپارتاید ایجاد کرده که خصوصیات خود را دارد. در اینجا اسراییل همه جنبه های زندگی ما را کنترل می کند و مارا در وضعیت فرودستی قرار داده است. اسراییلی ها با موجودیت و سرزمین ما چنان رفتار می کنند که گویی متعلق به خودشان است»

در ساحل غربی رود اردن، رفتار تبعیض آمیز(آپارتاید) اسراییل زندگی فلسطینی ها را تباه می کند

نظام جداسازی مکانی و زمانی برقرار شده توسط اسراییل، با آن که در همه نواحی ساحل غربی رود اردن شکل واحدی ندارد، از آن سوی خط سبز به نفع ارتش اسراییل و شهرک نشینان در مناطق اشغالی اِعمال می شود. مردم فلسطین هم احساس می کنند که با وجود این نظام آپارتاید در سرزمین خود، شهروند درجه دو به حساب می آیند.

نابلس، شمال ساحل غربی رود اردن، شهر در درازای دره ای تنگ قرار گرفته بین دو کوه عبال و جرزیم واقع شده است. در اینجا توسعه شهری رشدی شدید دارد و دره را به صورت ردیفی تنگ و خفه کننده از جمعیت درآورده است. ارتش اسراییل در حاشیه شهرها موانعی ایجاد کرده که باید گفت می تواند حتی بیش از قله های کوه های اطراف غیرقابل عبور باشد.

دهها شهرک یهودی نشین گرد شهر نابلس را گرفته است. از جمله این شهرک ها، شافی شمرون در شمال غرب شهر برفراز جاده طولکرم یا هابراخا مشرف بر سمت جنوب کوه جرزیم است. همچنین، گرد این جاده را تعداد زیادی از شهرک های موسوم به «خودرو» فراگرفته که بدون مجوز دولت اسراییل ایجاد شده اند. از جمله این شهرک ها سنه یعقوب، ساخته شده در سال ۱۹۹۹ است که بر روی زمین های کشاورزی فلسطینی ها ساخته شده است.

فراس که از شهرک «خودروی» جوان تر است، در نابلس رشد کرده. ما درباره زندگی روزمره در این شهرک درحالی به پرسشگری می پردازیم که ایستگاه بازرسی اسراییلی حواره، یکی از نقاط کنترلی که شهر را احاطه کرده، تا اطلاع ثانوی توسط ارتش اسراییل بسته شده است. این پاسگاه نظامی واقع شده در ورودی جنوبی نابلس، نام یک روستای نزدیک را بر خود دارد. در فوریه ۲۰۲۳، پس از مرگ دو تن از ساکنان یک شهرک یهودی نشین توسط یک فلسطینی، نزدیک به ۴۰۰ شهرک نشین به روستا حمله کردند و بسیاری از خانه ها، خودروها و کسب و کارها را به آتش کشیدند. این هجوم تلافی جویانه یک قربانی و صدها مجروح در روستا بجا گذاشت.

هرگز نمی توان به جی پی اس خود اعتماد کرد

فراس احساس خود درمورد این موانع رفت و آمد، که تجاوز به حق اساسی آزادی تردد است و تهدیدهای مدام و سنگینی به فلسطینی ها تحمیل می کند را بیان می نماید. به نظر او، اینها بیش از هرچیز نماد تبعیض آمیز بودن رفتار اسراییلی ها است:

«آیا دنیا متوجه این هست که ما هر روز از چه موانعی باید عبور کنیم ؟ مشکلات ترددی که این امر برای سرکار رفتن در صبح ها، توان انجام کار به صورت عادی و نیز زندگی خانوادگی ما ایجاد می کند ؟ این امر باید متوقف شود».

ارتش اسراییل ایستگاه های بازرسی متعددی در اطراف نابلس برقرار کرده است. از میان ایستگاه های اصلی، می توان از ال- طور که شهر کوه جزریم در جنوب را قطع می کند و ایستگاه نظامی عورتا نام برد. در اینجا، دربرابر ایستگاه های بازرسی متعدد و زرادخانه ای از تجهیزات که یک ساز و کار واقعی کنترل جمعیت است، بهتر آن است که انسان به جی پی اس خود اعتماد نکند زیرا این سامانه نمی تواند خود را با مقررات پیچیده وضع شده توسط مقامات اشغالگر تطبیق دهد. به دشواری می توان تصور کرد که اپلیکیشن نقشه گوگل بتواند مناسب ترین راه را، برحسب این که کاربر «فلسطینی» یا «اسراییلی» باشد، نشان دهد.

دیما ۳۴ سال دارد و در یک موسسه غیردولتی (ONG) که دفتر آن در بلندی های نابلس واقع شده کار می کند. او به ما می گوید که اگر بخواهد برای دیدن دوستش به طولکرم در حدود ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر برود، باید مسیری ۲ تا ۳ ساعته را طی کند در حالی که اگر موانع عبور و مرور ارتش نبود، طی همین مسیر حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه زمان می برد. به علاوه، ایست های کنترل – گاه در تمام طول روز- بسته است. دلیل بسته بودن آنها برگزاری تظاهراتی است که توسط شهرک نشینان انجام می شود یا بهانه های دیگری برای آنها وجود دارد. دیما با ناراحتی می گوید: «در طول این مدت ما فلسطینی ها نمی توانیم به محل کار خود برسیم ، دانشجوها نمی توانند به دانشگاه بروند و زندگی متوقف می شود… در اینجا، ۲ کیلومتر برای ما و اسراییلی ها فاصله یکسانی نیست».

وائل، اهل هبرون (الخلیل) است. او که در دانشگاه قدس ابودیس، که یک روستای نزدیک به بیت المقدس است درس خوانده، می گوید: «من بخاطر ایست بازرسی “کانتینر” چندین امتحان را از دست داده و مانند بسیاری از دانشجویان دیگر غالبا با تأخیر به کلاس درس رسیده ام». این ایست کنترل که در نزدیکی ابودیس واقع شده، نام خود را از «کانتینری» می گیرد که سابقا در این محل قرار داشته و از آن به عنوان دکه ای برای فروش نوشابه و غذا به رانندگان خودروها استفاده می شده است.

مقررات کابوس وار (کافکایی)

امروز، این ایست بازرسی پرهیبت عملا ساحل غربی رود اردن را به دو بخش تقسیم می کند. برای دانشجویان فلسطینی این امر بسیار اضطراب آور است زیرا نمی دانند در آن چه چیز در انتظارشان است. وائل ادامه می دهد: «روزی که می باید امتحان وکالت خود را در جریکو(اریحا) می دادم، جلسه امتحان در ساعت ۹ و ۳۰ دقیقه برگزار می شد. من ساعت ۶ صبح با تاکسی حرکت کردم و ساعت ۷ و ۴۰ دقیقه به این ایست بازرسی رسیدم. یک سرباز از من خواست از تاکسی خارج شوم، مرا واداشت لباس هایم را دربیاورم و دو ساعت مرا در همین حال نگهداشت . ناگزیر شدم ۶ ماه بعد امتحان بدهم…».

فلسطینی ها برای پیشگیری در سامانه «تلگرام» گروه های گفتگویی تشکیل می دهند تا درباره «جاده های آپارتاید » به آنها اطلاعات بدهد. مقررات کابوس وار (کافکایی) است: مقامات نظامی اسراییل ۱۰۱ نوع مجوز گوناگون برای تردد فلسطینی ها صادر کرده اند. این نظام جداسازی، یک شیوه واقعی کاغذبازی اداری است.

اوری یک صلح جوی اسراییلی است که در جنبش «ایستادن باهم» (Standing Together) به عنوان عضو مدیریت ملی مبارزه می کند. او توضیح می دهد که با اجبارهایی همسان با فلسطینی ها رودررو نیست:

«شهرک نشینان اسراییلی که در مناطق اشغالی زندگی می کنند، برای عبور از ایست های کنترل مجبور به تحمل این تأخیرها نیستند و حتی حکومت برای آنها راه هایی مخصوص ایجاد کرده (۲) تا بتوانند راحت تر رفت و آمد کنند. من نیز به عنوان شهروندی که در داخل قلمرو دولت اسراییل – و نه مناطق فلسطینی اشغال شده- زندگی می کند، مجبور به تحمل محدودیت ها در زمینه تردد نیستم».

این شبکه «راه های استعماری» یکی از رکن های اِعمال تبعیض در ساحل غربی رود اردن است. ایجاد موانع در رفت و آمد و صدها عاملی که مانع از این می شود که فلسطینی ها بتوانند به طور عادی تردد کنند، برحسب شهروند فلسطینی یا اسراییلی بودن دو نظام متمایز زمانی ایجاد کرده است

این نظام آپارتاید همراه با شکل های گوناگون تحقیر در ایست های بازرسی جیره روزانه فلسطینی ها است. اسراییل وضعیت اختناقی دائمی ایجاد کرده که در آن ارتش نقش حاکم مطلق بر زمان و مکان را دارد.

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل با اذعان به وجود این نظام دوگانه در سال ۲۰۲۰ گفت: «مجموع مقررات امنیتی در منطقه را ما هستیم که تعیین می کنیم (…) آنها همواره اتباع فلسطینی باقی می مانند (۳)».

مدیریت آپارتایدی آب

شهر جریکو(اریحا) واقع در دره اردن نیز نمونه گویایی از نظام اِعمال تبعیض است که بر همه جنبه های زندگی فلسطینی ها اثر می گذارد. این شهرک چندهزار ساله، که در تورات از آن به نام «شهر نخل ها» یاد شده، بخاطر فراوانی منابع آب خود شهرت دارد. ساکنان آن امروز، مانند همه دیگر مناطق فلسطین، چنان که انور، یک راننده تاکسی در جریکو می گوید، دسترسی آزاد به آب ندارند:

«من بخاطر این که سال ها در شهر و اطراف آن رانندگی کرده ام، ناظر شدت یافتن خشکسالی در زمین هایمان بوده ام. در اینجا، رنج ناشی از گرمایش اقلیمی بیش از جاهای دیگر است، زیرا اسراییل آب را به انحصار خود درآورده و آنچه که به ما تعلق دارد را به خودمان می فروشد. در حالی که شهرک نشینان برای آن بهای کمتری می پردازند چون اسراییل به آنها کمک [مالی] می کند. موسسه ای که به ما آب می فروشد، به ویژه در زمان های خشکسالی، آن راقطع می کند زیرا اولویت تأمین آب ما در مرحله بعد از اسراییلی ها و شهرک نشینان قرار دارد. ما به طور کامل وابسته به اسراییل هستیم و با ما به عنوان اتباعی بی ارزش رفتار می شود».

در سال ۱۹۹۵ «توافق های صلح» اسلو ۲ منابع آبی زیرزمینی منطقه را بین اسراییل و فلسطین به ترتیب به نسبت ۸۰ و ۲۰ درصد تقسیم کرد. درمورد این «توافق» هرگز گفتگوی مجددی نشد و اسراییل از طریق شرکت آب خود به نام مکوروت مسئول اداره منابع آبی مناطق اشغالی است و آنها را عمدتا از طریق پمپ به سفره های آبی ساحل غربی رود اردن منتقل می کند، که سنگ بنای دیگری برای ساخت نظام اداری آپارتاید است که بر فلسطینی ها اِعمال می شود.

اوبی در یک روستای نزدیک به طولکرم، در طول خط سبز، کشاورز است. او نیز مانند بسیاری از دیگر روستاییان دیگر از محدودیت های مربوط به آب رنج می برد. او اگر بخواهد در زمین خود یک چاه حفر کند، باید مانند دیگر کشاورزان فلسطینی از اسراییل مجوزی کسب کند که خیلی به ندرت صادر می شود: «دولت فلسطین در این مورد هیچ قدرتی ندارد و هنگامی که اسراییل آب ما را قطع می کند، باید آبی که توسط کامیون حمل می شود را به بهایی گران تر خریداری کنیم. این درحالی است که در همان زمان شهرک ها به آب فراوان دسترسی و حتی گاه استخر نیز دارند».

نابرابری بهداشتی

به نظر اوبی، بی عدالتی منحصر به مسئله آب نیست. در سال ۱۹۸۴، زمانی که او هنوز کشاورزی جوان بود، یک دادگاه اسراییلی حکم به بسته شدن کارخانه ای واقع در یک دهکده اسراییلی بخاطر ایجاد آلودگی محیط زیستی داد. اوبی با تلخکامی بقیه ماجرا را چنین حکایت می کند:

«می دانید آنها چه کردند؟ بخشی از زمین های ما را مصادره کردند و دیوار [جدا سازی] را از میان آن عبور دادند و جای کارخانه تولید مواد شیمیایی تغییر یافت. اکنون این کارخانه زمین، هوا و کشت های ما را آلوده می کند. به ما به چه چشمی می نگرند که به خود اجازه می دهند چنین رفتاری داشته باشند؟».

در یک گزارش منتشر شده در سال ۲۰۱۷، سازمان اسراییلی «بتسیلم» (B’Tselem) افشاء کرد که اسراییل چگونه زباله های مختلف خود را به ساحل غربی رود اردن منتقل می کند. این زباله ها شامل گل و لای، فلزات، حلال ها، باتری ها و دیگر محصولات خطرناک است(۴). این وضعیت نشان دهنده ساز و کارهای آپارتاید است که اسراییل، به بهای به خطر انداختن سلامت فلسطینی ها، برای حفاظت از سلامت شهروندان خود اِعمال می کند.

فراس، جوان اهل نابلس که به عنوان داوطلب در هلال احمرفلسطین کار می کند نیز به طور روزمره ناظر این تجاوز به حق سلامت مردم است:

«ارتش به طور مرتب در تردد و کار ما مانع ایجاد می کند و مدام ما را هدف می گیرد. بسیاری از همکاران من، برغم دربر داشتن لباس هلال احمر متوقف شده و مورد تعرض قرار گرفته اند، درحالی که فقط کارشان را انجام می دادند. فلسطینی ها در ایست های بازرسی می میرند چون آمبولانس ها به طور خودسرانه متوقف می شود».

«عدالت» ناهمگون

در چنین شرایطی که حقوق برخی به بهای نقض حقوق بعضی دیگر تأمین می شود، جای تعجب نیست که همه دربرابر دستگاه عدالت برابر نباشند. فراس تأکید می کند که«از ماه ها پیش، وضعیت بیش از پیش دشوار شده است. پیش از این هرگز این همه خشونت از جانب ارتش و شهرک نشینان اِعمال نمی شد و این حملات با حمایت اسراییل انجام می شود». سازمان ملل متحد نیز انجام ۶۲۱ مورد حمله انجام شده توسط شهرک نشینان در طول سال ۲۰۲۲ را ثبت کرده است (۵).

اوبی برای ما توضیح می دهد که: «در اینجا عدالت تبعیض آمیز است. اگر یک شهرک نشین برای انجام خشونت بازداشت گردد، در یک دادگاه مدنی محاکمه می شود که تقریبا هیچ خطری برایش ندلرد. شهرک نشینان می دانند که می توانند بدون تحمل مجازات به هر کاری دست بزنند. اما، ما توسط دادگاه های نظامی خودسری محاکمه می شویم که می توانند بدون اثبات جرم ما را محکوم نموده و مجازات های جمعی مانند تخریب خانه ها را بر ما تحمیل کنند».

وائل خود قربانی یک ماجرای بی مجازات ماندن بوده است: «من در محیط کارم با یک دختر دروزی [اسراییل] آشنا شدم. ما به تدریج با هم معاشرت کردیم. افراد خانواده اش که همه برای ارتش اسراییل کار می کنند، به این موضوع پی بردند. چند روز بعد، سربازان اسراییلی آمدند و مرا تهدید کردند. اسلحه روی سرم گذاشتند و گفتند: “امیدواریم پیام را گرفته باشی”. من رابطه ام با آن دختر را قطع کردم. چه کار دیگری می توانستم بکنم؟».

ناراحتی وائل همسان با ناتوانی مقامات فلسطینی است: اوبی می گوید «من این را آپارتاید می خوانم» و نتیجه گیری می کند که:

«البته وضعیت دقیقا مانند آفریقای جنوبی نیست، اما اسراییل یک نظام مبتنی بر آپارتاید ایجاد کرده که خصوصیات خود را دارد. در اینجا اسراییل همه جنبه های زندگی ما را کنترل می کند و مارا در وضعیت فرودستی قرار داده است. اسراییلی ها با موجودیت و سرزمین ما چنان رفتار می کنند که گویی متعلق به خودشان است».

۱-نام برخی از مصاحبه شوندگان ما برای حفظ ناشناس بودن آنها تغییر کرده است.

۲- این مسیرها که «جاده‌های دور زدن» نامیده می‌شوند، به شهرک‌نشینان و ارتش با دور زدن محله‌های فلسطینی و رسیدن به شهرک‌ها خدمت می‌کنند. هر شهروند اسرائیلی نیز می تواند از این راه ها استفاده کند.

۳- « Netanyahu Says Palestinians in Jordan Valley Won’t Get Citizenship After Annexation », Haaretz, Tel-Aviv, 28 mai 2020.

۴- « Made in Israel : Exploiting Palestinian Land for Treatment of Israeli Waste », B’Tselem, Jérusalem, décembre 2017.

۵- « Protection of Civilians Report », Bureau des Nations unies pour la coordination des affaires humanitaires (OCHA), 21 février 2023.

نویسنده: مهدی بل مشری روزنتال

فارغ التحصیل مدرسه عالی مطالعات علوم اجتماعی. پایان نامه او به « ویدئوهمچون ابزار مبارزه درفلسطین» اختصاص یافته است.

مترجم: شهباز نخعی

منبع: لوموند دیپلماتیک