جمشید عندلیبی، نوازندهٔ شناخته‌شدهٔ نی و آهنگساز، در سن ۶۶ سالگی از دنیا رفت.
بر اساس اعلام مدیر موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، عندلیبی بامداد سه‌شنبه، ۱۵ اسفندماه، بر اثر ایست قلبی در منزل شخصی‌اش درگذشت.
جمشید عندلیبی، یکی از تأثیرگذارترین نوازندگان نی بود که رد صدای نی او در خاطره شنیداری بسیاری از اهالی و دوستداران موسیقی نقش بسته است. او پله‌پله نردبان موسیقی را بالا رفت تا به آخرین پله‌های آن رسید و جایگاهی در دنیای موسیقی به دست آورد. او مسیر طولانی‌ای را در این راه طی کرد، موسیقی را از کودکی در کلاس‌های فرهنگ و هنر سنندج که مسئول آن حسن کامکار بود، شروع کرد و نی را به‌طور خودآموز فراگرفت و بعدها در دوران دانشجویی در تهران با شاگردی نزد حسین عمومی، نوازندگی‌اش را تکمیل کرد و بعدتر از کرسی استاد حسن کسایی بهره برد. عندلیبی ازجمله هنرمندانی بود که با شکل گرفتن گروه‌هایی مانند شیدا و عارف، فعالیت جدی‌اش آغاز شد. او از همان ابتدا در کنار هنرمندان جوانی که سال‌ها بعد هرکدام نام‌شان ستاره‌ای درخشان در موسیقی شد، به فعالیت پرداخت. او در گروه عارف به سرپرستی پرویز مشکاتیان در خلق آثار فراوانی همکاری داشت که اکثرشان با صدای محمدرضا شجریان عرضه شد؛ ازجمله «بیداد»، «دستان»، «نوا مرکب‌خوانی (بخش گروه نوازی)» و «دودعود». رد صدای نی عندلیبی در خاطره جمعی اهالی موسیقی جدی، بسیار برجسته و نمایان است. جدا از تکنوازی‌ها و جواب آواز‌ها در آلبوم‌های گروه عارف، همکاری‌اش در کنسرت‌های چهارنفره به اتفاق محمدرضا شجریان، داریوش پیرنیاکان، مرتضی اعیان ـ و بعدها همایون شجریان در مقام نوازنده تنبک و در برهه‌ای کوتاه جمشید محبی ـ از برجسته‌ترین کنسرت‌های ساز و آواز و بداهه‌پردازی در تاریخ موسیقی ردیف دستگاهی است. کنسرت‌هایی که ساز و آواز بداهه داشتند و با اجراهای فراوان در ایران، اروپا و آمریکا روی صحنه رفتند و حاصل آن شد آلبوم‌های «دل مجنون»، «پیام نسیم»، «سرو چمان» و «یاد ایام».
عندلیبی همچنین عضو ثابت گروه آوا به خوانندگی و سرپرستی محمدرضا شجریان بود که این همکاری تا اواخر دهه ۱۳۷۰ ادامه داشت و موجب همکاری در آثار برجسته‌ای همچون «آسمان عشق» و «رسوای دل» شد. او همچنین سال‌های زیادی در کنار برادر هنرمندش جلیل عندلیبی در گروه مولانا همکاری داشت.
جنس صدای نی عندلیبی منحصربه‌فرد بود. صدای بمِ نی او بسیار کامل بود و صدای اوج و غیث‌اش؛ شفاف و شیشه‌ای بی‌هیچ صدای اضافی. ویژگی‌های صدای نی عندلیبی از او هنرمندی ساخت که می‌توانستی صدای سازش را از دیگران تمییز دهی و می‌شد بگویی جنس صدای نی عندلیبی را می‌پسندم.
تأثیر جمشید عندلیبی در استقبال، فراگیر شدن و به‌تبع‌آن، آموزش ساز نی غیرقابل‌انکار است. او به‌واسطه پرکار بودنش، نقش زیادی در علاقه‌مند کردن نسل‌های مختلف به ساز نی داشت و در دوران مختلف کاری‌اش، شاگردان فراوانی تربیت کرد و بسیاری از نوازندگان فعلی مستعد و جوان به‌نوعی نوه یا نتیجه هنری جمشید عندلیبی هستند. همچنین سلیقه شنیداری و تکنیک امروز نی‌نوازی، تا حد زیادی مرهون این هنرمند است.
جمشید عندلیبی یک نوازنده با تکنیک بالای نوازندگی بود. او متبحرانه قطعاتی مانند ساخته‌های مشکاتیان را اجرا می‌کرد و سال‌ها بعد ـ اوایل دهه ۸۰ ـ برای نخستین‌بار در نی‌نوازی دو آلبوم با نام «به یاد گذشته» منتشر کرد که در آن قطعات دشوار استاد ابوالحسن صبا که همه برای ویولن ساخته شده بودند را با نی اجرا کرد. از بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین فعالیت‌های جمشید عندلیبی می‌توان به ضبط و انتشار بخشی از ردیف میرزا عبدالله به روایت نورعلی برومند در اوایل دهه ۸۰ اشاره کرد. این اولین ضبط آموزشی ردیف موسیقی توسط یک نوازنده نی بود که در ایران انجام می‌شد. قرار بود بخش دوم و تکمیلی ردیف میرزا عبدالله، پس از انتشار آلبوم اول منتشر شود که به این مهم هیچ‌گاه جامه عمل پوشانده نشد؛ اما تأثیر همان بخش اعظم ردیف بر رپرتوار آموزشی نی‌نوازی ایران، بسیار شگرف بود.
عندلیبی از اواسط دهه ۸۰ پس از یک دوران پرکار، عزلت‌نشینی پیشه کرد و به انزوای کاری رفت. انزوایی که در میانه دهه ۹۰ و تا آخرین سال عمرش می‌کوشید از آن خارج شود، اما هیچ‌گاه نتوانست به دوران اوجش بازگردد.
جمشید عندلیبی نمونه بارز یک استعداد درخشان در موسیقی ایران بود که بی‌مهری‌ها و جفای روزگار او را به انزوا کشید و اینگونه مظلوم در بهت و ناباوریِ جامعه موسیقی، رخت از جهان بربست. «نی‌نوا» اثر جاودانه حسین علیزاده و نی جمشید عندلیبی. «نی‌نوا»، از برجسته‌ترین و شریف‌ترین نمونه‌های تلفیق در موسیقی ایرانی است. اثری تکرارناپذیر که با هر صدای نی به‌جز ساز جمشید عندلیبی، برای حافظه شنیداری مردم ایران نامأنوس است. در این مجال جای پرداختن به ویژگی‌های تکنیکی نوازندگی عندلیبی در نی‌نوا نیست؛ اما باید گفت همان چند جمله تکنوازی عندلیبی در اثر درخشان حسین علیزاده کافی است تا یک نوازنده در تاریخ موسیقی جاودانه شود.
نویسنده: عطا نویدی پژوهشگر موسیقی ایران
*برگرفته از هم میهن
